Hoe houdt u controle over uw erfenis met een testament?

Met een testament zet u uw laatste wilsbeschikking op papier: u beslist hoe uw bezittingen na uw overlijden verdeeld moeten worden. Zonder testament bepalen de wettelijke regels wie welk erfdeel krijgt, met een testament kunt u daarvan afwijken.

Ook al gaat het om uw eigen bezittingen, toch hebt u niet de algehele vrijheid om na te laten aan wie u wilt. Uw kinderen en uw huwelijkspartner maken altijd aanspraak op een minimaal deel. Die zogenaamde ‘reserve’ voor de kinderen en de echtgenoot kunt u ook bij testament niet nalaten aan anderen. Doet u dat toch, dan kunnen ze hun minimumdeel opeisen: in het vakjargon heet dat ‘inkorting vragen’.

Alle kinderen samen moeten minstens de helft van uw bezittingen krijgen. Uw weduwe of weduwnaar heeft een dubbele bescherming. Hij of zij krijgt in elk geval het vruchtgebruik op de gezinswoning en de inboedel, en minstens het vruchtgebruik op de helft van de goederen van de nalatenschap.

Voor- en nadelen?

Met een testament houdt u de touwtjes van uw erfenis in handen.

• Levenslange vrijheid

Het belangrijkste voordeel is dat een testament maar uitwerking heeft op de dag dat u er niet meer bent. U kunt nog uw hele leven vrij over uw bezittingen beschikken. Het is perfect toegestaan alles ‘op te leven’.

• Altijd herroepbaar

Een testament is bovendien altijd herroepbaar. U kunt op elk moment op uw wilsbeschikking terugkomen of ze aanpassen. Het volstaat om een nieuw testament op te stellen. Zo kunt u bijvoorbeeld ook inspelen op een nieuwe levensfase, zoals een nieuwe relatie. Een testament is een eenzijdig document: u hebt geen akkoord van uw partner of kinderen nodig.

• Regie in eigen handen

Met een testament kunt u afwijken van de wettelijke erfregels, zij het binnen de grenzen van het voorbehouden deel voor uw kinderen en huwelijkspartner. Zo biedt het de mogelijkheid om een kind meer toe te stoppen dan wettelijk voorzien. ‘In de praktijk zien we vaak het omgekeerde. Met een testament wordt het erfdeel van een kind waarmee de band vertroebeld is tot een minimum beperkt’, zegt notaris Joni Soutaer, woordvoerder van Notaris.be.

• Belastingbesparing

Met een doordacht testament kunt u de erfbelasting temperen. Er zijn heel wat mogelijkheden.

Zo wordt het totaalbedrag van de erfbelasting gedrukt als u uw erfenis over meerdere erfgenamen verdeelt. De tarieven stijgen immers met de waarde van het erfdeel. ‘Een testament wordt ook vaak gebruikt voor een zogenaamde “generatiesprong”. De grootouders laten daarbij een deel van hun vermogen rechtstreeks aan de kleinkinderen na’, zegt Soutaer. ‘In een familie met één kind en drie kleinkinderen zal er door aan de kleinkinderen na te laten een spreiding over vier erfgenamen zijn.’

Ook een ‘restlegaat’ – of, met een nóg geleerdere term ‘fideï-commis de residuo’ – levert een belastingbesparing op. U duidt naast een eerste begunstigde een tweede aan, die pas zal erven op het moment dat de eerst aangeduide overlijdt.

Wanneer?

Een testament opstellen kan vanaf 16 jaar, zij het voor de helft van het vermogen. Vanaf 18 jaar kan iemand over zijn volledige vermogen beschikken. Voorwaarde is dat u gezond van geest bent en niet door de wet onbekwaam bent verklaard. Iemand die dement is, kan dus geen laatste wilsbeschikking meer opstellen. Maar zolang u gezond van geest bent, kunt u zelfs tot op uw sterfbed een testament opstellen of wijzigen.

Een testament is een noodzaak als u iets wilt nalaten aan iemand die volgens de wettelijke regels niet van u erft. Zo zult u bijvoorbeeld een testament moeten opstellen als u iets wilt nalaten aan de partner met wie u feitelijk samenwoont, aan een stiefkind, een goede vriend of een vereniging.

Grootouders kunnen met een testament een deel van hun vermogen aan hun kleinkinderen nalaten. Ook goede doelen zijn populair bij mensen die een testament opstellen.

Met een testament kunt u niet alleen geven, maar ook ontnemen: gescheiden partners kunnen het ouderlijk vruchtgenot op de bezittingen van hun minderjarige kinderen ontnemen of wie hertrouwt kan het erfrecht van zijn nieuwe partner inperken ten voordele van kinderen uit een vorige relatie.

Hoe?

Een testament is altijd persoonlijk: u stelt het alleen op. Een gemeenschappelijke wilsbeschikking met uw partner is nietig. Ook een document waarop de ene partner op de voorzijde en de andere partner op de achterzijde een testament opstelt, is niet geldig.

In een testament kunt u al uw bezittingen (een ‘algemeen legaat’), specifieke goederen (een ‘bijzonder legaat’) of een deel van uw vermogen zoals alle vastgoed (een ‘legaat onder algemene titel’) nalaten aan een of meerdere personen. ‘Sommige mensen regelen hun begrafenis in een testament, maar dat komt vaak pas na de uitvaart naar boven. Dat moet u op andere manieren regelen’, waarschuwt Soutaer.

Er zijn drie types van testamenten:

• Eigenhandig of onderhands testament

Deze vorm is veruit het eenvoudigste: het kan zelfs op een bierviltje. Zoals de naam al doet vermoeden, moet u het testament met de eigen hand schrijven. Een document typen, printen en vervolgens ondertekenen is geen geldig testament. Het is ook belangrijk dat u uw testament dateert. Zo kan de chronologische volgorde van opeenvolgende testamenten worden nagegaan en kan worden uitgemaakt of de opsteller op dat moment nog bekwaam was. Ten slotte moet u op het testament verplicht uw naam vermelden en het ondertekenen.

Het risico van dit type testament is dat het verdwijnt, in de verkeerde handen terechtkomt of dat u juridische kwesties over het hoofd ziet, waardoor het testament geen uitwerking kan krijgen. Het risico op ‘verdwijning’ kunt u ondervangen door het testament te laten registreren in het Centraal Register van Testamente

• Authentiek of notarieel testament

Wie zekerheid wil dat zijn testament in de juiste bewoordingen, volgens de opgelegde regels en met de nodige juridische begeleiding is opgesteld, kan het laten opstellen door een notaris. Het is een notariële akte, waardoor het moeilijk is om de authenticiteit en de geldigheid ervan in twijfel te trekken. Het notarieel testament biedt dus meer zekerheid dan een eigenhandig testament. Bovendien zal de notaris het testament ook laten registreren, zodat het altijd kan worden opgespoord.

• Internationaal testament

Een derde, minder gangbare formule is een internationaal testament. Dat is in eerste instantie bedoeld voor mensen met bezittingen of belangen in het buitenland of die in het buitenland wonen, maar het kan ook perfect worden gebruikt in een puur Belgische context.

De vormvereisten zijn veel minder strikt. Zo mag een internationaal testament bijvoorbeeld getypt zijn. ‘Vaak wordt dat gebruikt bij zeer lange testamenten en bij mensen die willen dat het testament privé blijft. Ze brengen het dan onder verzegelde omslag’, zegt Soutaer.

Kostprijs?

Een eigenhandig testament is gratis. Wie zekerheid wil dat zijn testament wordt gevonden, kan het bij een notaris in bewaring geven. Het wordt dan ingeschreven in het Centraal Register van Testamenten. Afhankelijk van wat de notaris doet in uw dossier, moet u rekenen op een kostprijs tussen 75 en 150 euro. De databank bevat de identiteit van wie het testament opstelde, de naam van de notaris die het testament bewaart en de datum waarop het is opgemaakt of in bewaring is gegeven.

Notariële testamenten worden automatisch in het register ingeschreven. De kostprijs van een notarieel testament hangt af van de complexiteit en schommelt doorgaans tussen 350 en 500 euro, al kunnen complexe testamenten uiteraard duurder uitvallen.

TIP! Vraag voor uw specifieke situatie zeker op voorhand een raming van de kosten aan uw notaris.