De overdracht van een familiebedrijf is een delicate zaak, ongeacht de omvang en de sector waarin het bedrijf actief is. De overdracht zet een mengeling van financiële, fiscale, relationele en emotionele zaken in gang. Daarom is het belangrijk dat u een coherent proces volgt en zo de operatie tot een goed einde brengt, zonder dat de onderlinge familiale verstandhouding wordt aangetast.
Zijn uw kinderen (oprecht) geïnteresseerd om uw bedrijf over te nemen? Dat is de hamvraag.
Wat als slechts één van de kinderen het bedrijf wil overnemen? Vaak streven de ouders naar een gelijke behandeling, terwijl dat niet noodzakelijk overeenstemt met wat de kinderen zelf verwachten.
Zijn uw kinderen (of een van hen) al actief in het bedrijf? U moet bepalen hoe u de transitie wilt verzekeren en op welke termijn, wat uw rol daarin zal zijn en welke bevoegdheden u wenst. Misschien zet u wel een familiale governance op (in het geval van een overdracht over verschillende generaties).
Of het nu gaat om een natuurlijke persoon of een vennootschap, een bedrijf kan zowel tegen betaling als gratis worden overgedragen. Dat kan bij het overlijden van de ondernemer ook gebeuren per testament of door de klassieke erfopvolging. ‘Tenzij een aandeelhoudersovereenkomst in bijzondere clausules voorziet’, verduidelijkt Ariane Joris.
Wanneer in een familiaal kader de fakkel wordt doorgegeven, doorgaans bij een overdracht tussen een ouder en een kind – als alle kinderen overnemen – gebeurt de operatie vaak gratis. En dat zowel bij een schenking als bij een overdracht na een overlijden.
1. Schenken bij leven
De overdracht van knowhow en controle kan geleidelijk en optimaal gebeuren als de baas binnen het bedrijf (op managementniveau) actief blijft. Zo is er tijd om een zachte overgang te regelen. ‘In families begint men meestal met de overdracht van eigendom door aandelen te schenken met voorbehoud van vruchtgebruik. Soms gaat dat gepaard met het opzetten van een controlestructuur of certificatie van de aandelen’, zegt Joris. Daardoor kan de persoon die overdraagt eventueel inkomsten behouden. Wat zeker niet onbelangrijk is, aangezien hij vaak het grootste deel van zijn vermogen in het bedrijf heeft gestoken.
In het Waals Gewest is een gratis overdracht van een bedrijf, via schenking of successie, onderworpen aan 0 procent belastingen.
In het Brussels en Vlaams Gewest bedraagt de belasting bij erfenissen 3 procent (rechtstreekse lijn of tussen partners) of 7 procent (tussen alle anderen). Voor schenkingen is dat 0 procent.
Die bijzonder voordelige belastingtarieven hebben tot doel de overdracht te vergemakkelijken.
In België is 77 procent van de ondernemingen familiaal. Ze zijn goed voor 45 procent van de werkgelegenheid. Die bijzonder voordelige belastingtarieven hebben dus tot doel de overdracht te vergemakkelijken. Bijvoorbeeld door te vermijden dat de begiftigde of de erfgenaam verplicht zou zijn om te verkopen om de schenkings- of erfenisrechten te kunnen betalen. Dat natuurlijk om ervoor te zorgen dat de activiteit, de gemaakte investeringen en de werkgelegenheid gevrijwaard blijven.
Om van die zeer voordelige tarieven te kunnen genieten, moet u wel aan een hele reeks voorwaarden voldoen. Die verschillen naargelang het gewest, al is de filosofie daarachter wel dezelfde. U verbindt zich ertoe de activiteit 5 jaar na de overdracht te behouden in het Waals Gewest en 3 jaar in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. In het Waals Gewest is zowel bij overdracht via schenking als via successie, het verminderd tarief van toepassing, op voorwaarde dat 75 procent van de aanvankelijke tewerkstelling behouden blijft.
De overnemer moet een formulier invullen met de bedrijfsgegevens (activiteit, aantal tewerkgestelde werknemers enzovoort). En na verloop van een termijn (5 jaar in Wallonië, 3 jaar in Brussel), controleert de administratie of de voorwaarden voor de toekenning van het verminderde tarief nog altijd vervuld zijn (kapitaal, activiteit, initieel tewerkstellingspercentage).
2. Schenking met voorbehoud van vruchtgebruik
U kunt de aandelen van een familiebedrijf schenken aan (bijvoorbeeld) uw kinderen en toch het vruchtgebruik ervan behouden. Het is een eenvoudige formule en de machtsconcentratie blijft zeer sterk.
Als vruchtgebruiker ontvangen de ouders het eventueel dividend dat wordt uitgekeerd (dus de inkomsten) en – tenzij anders bepaald – behouden ze het stemrecht dat verbonden is aan de aandelen die ze hebben geschonken. Op die manier behouden ze de controle. Ze hebben met andere woorden nog altijd alles te zeggen in het bedrijf.
De naakte eigenaars hebben in principe het recht om deel te nemen aan de algemene vergadering en informatie te verkrijgen.
Het is essentieel om de taken en de bevoegdheden van iedereen goed af te bakenen en de knowhow en de activiteit van het bedrijf geleidelijk aan over te dragen aan de kinderen. Doet u dat niet, dan zullen ze moeilijk hun plaats vinden, omdat de ouders ‘tot het einde van hun dagen’ alle macht behouden. Om nog niet te spreken over de moeilijkheden die de kinderen zullen ondervinden als de ouders overlijden zonder hun vaardigheden en knowhow te hebben overgedragen!
3. De maatschap
Sommige ouders willen nog volledig zelfstandig het familiebedrijf kunnen verkopen of hun controle versterken. Daarom beslissen ze soms om de aandelen in een maatschap onder te brengen. Daarvoor moet u niet langsgaan bij een notaris. Er moet geen jaarrekening worden neergelegd, en ook een publicatie in het Staatsblad is niet nodig. ‘U kunt de statuten vastleggen in een onderhandse akte, maar het blijft een vennootschap en het is absoluut noodzakelijk om de regels ervan na te leven’, zegt Joris. De bestuurders moeten rekenschap geven aan de vennoten. Ze moeten een boekhouding voeren, een UBO-register hebben, jaarlijks een algemene vergadering houden om de winst vast te stellen en toe te wijzen enzovoort.
Sinds de hervorming van het vennootschapsrecht is er geen nood meer aan een maatschap, tenzij u alleen wilt beslissen over de verkoop.
Een maatschap heeft evenwel geen rechtspersoonlijkheid. De bezittingen behoren in onverdeeldheid toe aan de houders van de aandelen.
De ouders brengen de aandelen/deelbewijzen van het familiebedrijf onder in een maatschap. In ruil daarvoor krijgen ze deelbewijzen die ze dan aan hun kinderen kunnen geven. De kinderen zijn dus niet de rechtstreekse aandeelhouders van de onderneming.
Voordeel: die oplossing laat flexibiliteit en fiscale transparantie toe.
- De ouders kunnen zichzelf aanduiden als zaakvoerder en behouden op die manier hun beslissingsmacht (de zaakvoerder vertegenwoordigt de maatschap op de algemene vergadering van het familiebedrijf).
- Een kind kan geleidelijk aan mee betrokken worden bij het beheer. Het volstaat het kind tot mede-zaakvoerder te benoemen.
- De ouders kunnen het kind aanduiden dat zaakvoerder wordt bij overlijden van een van hen.
- Om een bestuurder van de vennootschap te ontslaan, bepalen de statuten normaal dat er unanimiteit nodig is. De ouders moeten dus slechts een minimaal aantal aandelen (in vruchtgebruik) aanhouden om zich veilig te stellen.
‘Sinds de hervorming van het vennootschapsrecht heeft de maatschap een deel van zijn aantrekkingskracht verloren’, merkt Joris op. Want binnen vennootschappen (zelfs naamloze vennootschappen) kunnen nu ook statutaire bestuurders voor het leven benoemd worden. Wie zijn vennootschap schenkt, kan zich dus vooraf benoemen en verzekert zich daarmee van de controle over het bedrijf. Als hij dan ook nog beschikt over het vruchtgebruik, controleert hij ook de algemene vergadering. Er is dus geen nood meer aan een maatschap… tenzij u alleen wilt kunnen beslissen over de verkoop van aandelen en een structuur wilt hebben om de verkoopprijs te bepalen en te ontvangen. En omdat de maatschap ook geen rechtspersoonlijkheid heeft, vragen de overnemers bijna altijd de handtekening van de vennoten (inclusief de naakte mede-eigenaars).’
Vandaar het nut van een private stichting als u de controle daarover wilt behouden.
4. De private stichting
Private stichtingen maken deel uit van de structuren die gebruikt worden in het kader van successie- en vermogensplanning, maar ook voor de overdracht van ondernemingen. In het bijzonder als de onderneming een zekere omvang heeft en een sterke familiale verankering (van generatie op generatie).
De stichting garandeert de overdracht en de controle over verschillende generaties.
Een private stichting beschikt over een rechtspersoonlijkheid en schermt de controle over de beschikbaarheid van aandelen volledig af. Daardoor is het mogelijk om alle macht van de familie in de stichting te concentreren.
De techniek bestaat erin de beslissingsmacht verbonden aan de aandelen van een bedrijf te scheiden van de economische eigendom. Zo is bij pensionering van de zaakvoerder en het vertrek van de eerste generatie de continuïteit van de familiale onderneming verzekerd. De stichting garandeert de overdracht en de controle over verschillende generaties.
Concreet betekent dit dat de aandelen van de vennootschap die eigenaar is van de activiteiten van het bedrijf overgedragen worden aan de stichting. Die wordt op haar beurt eigenaar en geeft certificaten uit. Die geven recht op financiële voordelen verbonden aan aandelen: dividenden en eventuele tegenwaarde van het aandeel en liquidatieboni.
De stemrechten verbonden aan aandelen die toelaten de onderneming te besturen, worden uitgeoefend door de bestuurders die de stichter heeft aangeduid.
Een zaakvoerder kan zo de financiële rechten van het bedrijf aan zijn erfgenamen overdragen en tegelijk een of meer derden laten deelnemen aan het bestuur, of het kind aan wie hij op termijn de teugels in handen wil geven. De andere kinderen krijgen in dat geval de tegenwaarde van de aandelen alsook de dividenden (de dag waarop ze de volledige eigendom verwerven, omdat de bedrijfsleider zich in eerste instantie meestal het vruchtgebruik van de certificaten voorbehoudt).
Eén bestuurder volstaat. ‘In zeer veel gevallen wil de stichter van een familiale onderneming na de overdracht van de aandelen aan zijn kinderen, zelf volledig de controle over het bedrijf behouden. De nieuwe regel heeft van de stichting dus een zeer aantrekkelijke oplossing gemaakt’, zegt Rutger Van Boven, expert vermogensplanning bij BDO.
