Dure beloften over de strijd tegen de klimaatopwarming raken niet langer ondergesneeuwd zodra er een crisis is. Of het nu gaat over het herstelplan na de coronacrisis of de oorlog in Oekraïne: het Europese antwoord is gelinkt aan het klimaat.
Het huidige decennium is cruciaal voor Europa. Want om tegen 2050 het eerste klimaatneutrale continent te zijn, moeten tegen 2030 al hele belangrijke mijlpalen worden bereikt. Daarom zet de Europese Commissie het klimaat en de energietransitie centraal in haar beleid. ‘In het verleden waren grote crisissen – zoals de bankencrisis in 2008 – altijd een excuus om de klimaatplannen weer op te bergen in de onderste schuif. Nu is het heel anders gegaan. Het Europese plan voor het economisch herstel na de coronacrisis – NextGenerationEU – is zelfs een supercharger voor de Green Deal. We hebben die niet in de onderste schuif geschoven, maar op steroïden gezet: binnen het herstelpakket van in totaal 750 miljard euro wordt bijna 40 procent uitgetrokken voor de strijd tegen de klimaatverandering’, zegt Diederik Samsom, kabinetschef van eerste vicevoorzitter van de Europese Commissie Frans Timmermans, die verantwoordelijk is voor de uitvoering van de Europese Green Deal. Ook ons land kan putten uit de Europese subsidies van het herstelplan. Daar staat het klimaat eveneens centraal, want zowat de helft van de uitgaven binnen het Belgische herstelplan (NextGenBelgium) dragen bij aan de strijd tegen de klimaatopwarming.
Is Europa op weg om zijn ambitieuze klimaatambities te realiseren?
‘De enige echte oplossing is om zelf zoveel mogelijk duurzame energie op te wekken’
‘Zeker. Wel zullen we alles op alles moeten zetten om de doelstellingen voor 2030 echt te halen. Acht jaar lijkt veraf. Maar als je ziet welke omwenteling vereist is van onze economie en ons energiesysteem, dan is het morgen al 2030. Toch ben ik optimistisch. We hebben de voorbije jaren ondervonden hoe slecht het menselijke brein kan omgaan met exponentiële groei. Aan het begin van de coronacrisis maakte niemand zich zorgen om lage besmettingscijfers, tot duidelijk werd hoe snel die opliepen. Hetzelfde, maar dan in positieve zin, gebeurt nu met elektrische auto’s en zonne-energie. De hoeveelheid zonnepanelen groeit exponentieel. Vanaf nu kan het dus heel snel gaan met de transitie.’
De oorlog in Oekraïne heeft Europa in een geopolitieke crisis gestort. Welke impact heeft dat op het Europese klimaatbeleid?
‘Ook deze crisis heeft ervoor gezorgd dat we gaan versnellen en de lat nog wat hoger leggen. Europa is voor zijn energievoorziening de voorbije jaren al slaapwandelend veel te afhankelijk van Rusland geworden. Het REPowerEU-plan van maart vertrekt vanuit de ambitie om zo snel mogelijk helemaal onafhankelijk te zijn van Russische fossiele brandstoffen. En nog voor het einde van het jaar moet de Europese vraag naar Russisch gas met twee derde zijn afgenomen. Het is een beetje als de eindsprint in de Ronde van Vlaanderen, we gingen al snel, maar nu moeten we nog eens versnellen – net als Wout van Aert, of eigenlijk Mathieu van der Poel. Voor een deel gaan we nu elders gas kopen, 60 miljard kubieke meter. Dat doet natuurlijk niets voor het klimaat. De overige 90 miljard kubieke meter komt echter uit energiebesparing, hernieuwbare energie, en groene waterstof. Het potentieel is enorm: in Marokko produceren ze zonne-energie voor 1 cent per kWh, daarmee kun je heel goedkoop waterstof maken en exporteren. En elke seconde wordt er ergens in Europa een zonnepaneel geïnstalleerd.’
Zal dit de energieprijzen niet verder omhoog duwen?
‘Neen. Het is de grote onzekerheid op de energiemarkt die nu leidt tot de enorme volatiliteit van de gasprijs. Vanuit Europa komt het erop aan om die onzekerheid zo veel mogelijk weg te nemen met alternatieven die wel beschikbaar zijn. Hernieuwbare energie, importeren uit andere landen, en energiebesparing. Als iedereen de thermostaat 1 graad lager zet, realiseren we al een gigantische besparing. Met die alternatieven verstevigen we onze energiezekerheid, nemen we veel onzekerheid weg en kunnen de energieprijzen weer dalen.’
Blijft de Europese energiemarkt niet kwetsbaar zolang we energie moeten importeren buiten Europa?
‘Europa telt een half miljard inwoners die samenleven op een klein stuk van de planeet. We zijn te welvarend geworden om helemaal zelf in onze eigen energievraag te voorzien. We zullen altijd afhankelijk zijn van import. Maar dat is niet per se slecht. Dat houdt ons verbonden met de wereld en daardoor schieten we misschien minder snel op mekaar. Ongezonde afhankelijkheid van één leverancier, zoals we met Rusland lieten gebeuren, dat moet je vermijden. De enige echte oplossing is om zelf zoveel mogelijk duurzame energie op te wekken.’
Welk zijn nog de grootste obstakels voor de energietransitie?
‘Een gebrek aan politieke wil is altijd een risico. Ook als de urgentie afneemt – bijvoorbeeld omdat de gasprijzen weer dalen – moeten we vasthouden aan onze plannen om versneld af te raken van fossiele brandstoffen. Daarnaast is er een praktisch obstakel. Want alle zonnepanelen en windmolens moeten ook worden geproduceerd en geïnstalleerd. Daarvoor heb je geschoolde mensen nodig en materiaal. En precies dat zijn twee zaken die heel schaars zijn. We moeten dus ook met zijn allen een plan hebben om mensen op te leiden in de juiste beroepen.’
De Russische invasie van Oekraïne heeft de nadelen blootgelegd van een te grote afhankelijkheid van één energieleverancier. Daarom werkt de Europese Commissie aan een plan om Europa ruim voor 2030 onafhankelijk te maken van Russische fossiele brandstoffen, te beginnen met gas. Het ‘RePowerEU’ plan dat in maart is gepresenteerd en binnenkort nader wordt ingevuld bevat eveneens een reeks maatregelen om de stijgende energieprijzen in Europa te counteren en om de gasvoorraden voor de volgende winter aan te vullen. De bedoeling is de gasvoorziening te diversifiëren, de uitrol van hernieuwbare gassen te versnellen, energiebesparing te versnellen, en gas voor verwarming en elektriciteitsopwekking te vervangen door hernieuwbaar. De maatregelen zouden al tegen het einde van dit jaar de vraag naar Russisch gas in de EU met twee derde doen dalen.
