Vertrouwen in overheid begint bij transparante en solide data

Als overtuigde democraten vinden we de overheid cruciaal. Niet te veel overheid, maar wel voldoende om de maatschappij mee vorm te geven en bescherming te bieden waar nodig. Een overheid die betrouwbaarheid uitstraalt en verdient.

Een voorwaarde voor vertrouwen is dat de overheid toegankelijke, genuanceerde en betrouwbare informatie verstrekt. Daar wringt het schoentje nogal eens. Voorbeelden zijn legio, zowel in België als in het buitenland.

Onlangs gaven de Amerikaanse overheidsagentschappen FDA en CDC groen licht om de coronavaccins van Pfizer en Moderna ook toe te dienen aan kinderen ouder dan 6 maand en jonger dan 5 jaar. Over de vraag of deze goedkeuring een goede zaak is of niet kunnen redelijke mensen van mening verschillen. Dat geldt ook voor ons - terwijl we wel allebei overtuigd zijn van de belangrijke rol die vaccinatie gespeeld heeft in het beheersen van de pandemie.

Waar echter geen discussie over mag bestaan, is het belang van correctheid en nuance. Zo werd weinig tot niet gecommuniceerd over de beperkte evidentie voor bescherming tegen ernstige ziekte of overlijden bij die leeftijdsgroep, of over het feit dat we voorlopig alleen data hebben in een populatie van kinderen die nog geen corona hebben doorgemaakt.

De communicatie over die nuances overlaten aan de media is niet verstandig: ze halen zelden de krantenartikels. Nog schadelijker is dat een centrale data-slide over de sterfte bij jonge kinderen, gebruikt door het CDC tijdens de discussie over de goedkeuring, fout bleek te zijn. Deze fouten werden gevonden door een burger, en nadien opgepikt door prominente wetenschappers zoals Francois Balloux en Alasdair Munro.

Vlaamse overheid

Bij ons waren er vergelijkbare zaken. De Vlaamse overheid overdreef bijvoorbeeld de voordelen van vaccinatie tegen COVID-19 bij kinderen van 5 tot 11 jaar en koppelde daar een - naar eigen zeggen - ‘niet-neutrale’ vaccinatiecampagne aan. Als we de aanpak in het Verenigd Koninkrijk of de Scandinavische landen daarnaast zetten, merken we dat in die landen meer nuance en meer duidelijkheid is, inclusief aandacht voor wat we weten en niet weten.

Drie weken geleden meldden meerdere media (Le Soir, DM, en HLN) dat uit een studie van de gezondheidsinstelling Sciensano bleek dat een op de drie Belgen zes maanden na een besmetting nog kampt met long covid of aanhoudende symptomen. Navraag leerde dat die conclusie geen toets door onafhankelijke wetenschappers had doorstaan en de data en belangrijke details van de studie waren nog niet publiek beschikbaar. Voorts vertoonde de studie methodologische hiaten zoals het gebruik van zelfrapportering via een online vragenlijst, vage criteria voor long covid, een sterke selectiebias (mensen die vermoeden dat ze aan long covid lijden zijn mogelijk meer geneigd aan de studie deel te nemen dan anderen) en de afwezigheid van een controlegroep.

Andere voorbeelden zijn het traag vrijgeven van ziekenhuisdata of vaccinatiedata in een toegankelijke vorm en het implementeren van ingrijpende maatregelen zoals mondmaskers bij kinderen zonder solide data. Frappant is dat het vaak gewone burgers zijn die dit aan de kaak stellen of alternatieven bieden (zoals het vaccinatiedashboard van Joris Vaesen, toen in het begin van de vaccinatiecampagne nog weinig vaccinatiegegevens beschikbaar waren) en niet een zelfregulerende overheid of kritische media. Het belang van open data kan niet treffender worden geïllustreerd.

Het resultaat van een dergelijk hobbelig communicatief parcours van de overheid kan zijn dat burgers hun vertrouwen verliezen in wetenschappelijke overheidsinstellingen. Eroderend vertrouwen is de boemerang die de overheid bij een volgende crisis zeker niet wil ontvangen.

Een pandemie is een zeldzame stresstest voor de overheid. Vertrouwen is cruciaal. Goede data zijn essentieel om ingrijpend beleid te schragen. In de academische wereld is review van artikels door anonieme onafhankelijke collega’s een standaardpraktijk voor publicatie en worden de onzekerheden steeds uitvoerig besproken. Een overheid en haar onderzoeksinstellingen, die veel meer bandbreedte en invloed hebben dan gelijk welke academische onderzoeksgroep, moeten dezelfde basisprincipes van onafhankelijke wetenschappelijke toetsing en nuance huldigen als ze data de wereld insturen, des te meer als er beleid aan gekoppeld wordt. Alleen zo zal de burger volgens ons op lange termijn blijven volgen.