Succesvolle afschrikking rond statuut van Taiwan brokkelt af

Taiwan is weer het brandpunt van oplopende geopolitieke spanningen. Die worden in de hand gewerkt door onhandige opmerkingen van de Franse president Emmanuel Macron, ontmoetingen tussen Amerikaanse prominente politici en Taiwanese leiders en grootschalige militaire oefeningen in de nabijheid van het eiland. Als China en Amerika militair de degens kruisen, zal dat volgens veel analisten een duel om Taiwan zijn.

De kans op een oorlog in de komende paar jaren is weliswaar klein, maar het risico stijgt gestaag door de eroderende effectiviteit van decennialange succesvolle ‘triangular deterrence’. Die houdt in dat Taiwan, China en de VS afgeschrikt worden om acties te ondernemen: China van het dwingen van Taiwan tot eenwording, Taiwan van het uitroepen van de formele onafhankelijkheid, en Amerika van het erkennen van Taiwanese onafhankelijkheid en/of het aangaan van een officieel bondgenootschap.

Die afschrikking heeft altijd gewerkt, omdat de beide componenten van afschrikking - dreiging en geruststelling - aanwezig en geloofwaardig waren. Dreiging, omdat partijen kunnen dreigen met hoge kosten als de ander tot een bepaalde actie overgaat. Het dreigement is geloofwaardig door de politieke wil en de capaciteiten erachter. Geruststelling, omdat een partij erop vertrouwt dat van haar geen misbruik wordt gemaakt als ze afziet van een actie.

Door dat evenwicht waren twee potentieel catastrofale acties altijd onwaarschijnlijk: een formele onafhankelijkheidsverklaring door Taipei en gedwongen hereniging door Peking. Jarenlang was Amerika met afstand de machtigste speler in die driehoek. Hun beleid was gericht op het oneindig uitstellen van het conflict of op het creëren van de omstandigheden voor een politieke oplossing. Kicking the can down the road, dus. Het werkte, om drie redenen. Amerika was vele maten te groot voor China, China was gefocust op zijn eigen economische ontwikkeling en zijn integratie in de wereldeconomie, en Washington reageerde doorgaans adequaat op momenten dat toch een crisis dreigde.

Machtsbalans

Maar de machtsbalans tussen de twee grootmachten is verschoven. De effectiviteit van de triangular deterrence brokkelt daardoor af. De dreiging dat Taiwan China pijn kan doen was al niet groot, maar door de enorme toename van de Chinese militaire slagkracht is, percipieert Peking die dreiging als nog kleiner. Het Chinese leger heeft twaalf keer zoveel mankracht en zes tot zeven keer zoveel tanks als de Taiwanese strijdkrachten. Tegelijk verliest de positieve kant van afschrikking - geruststelling - aan kracht: de Taiwanese politiek en de bevolking voelen steeds minder voor een hereniging. Zelfs de Kuomintang, de oppositiepartij die Peking doorgaans goed gezind is, wordt terughoudender.

Van Chinese kant is de dreiging naar Taiwan en de VS sterker geworden. Tegelijk is de geruststelling verzwakt: voor Taiwan is het maar weinig geloofwaardig meer dat China zich terughoudend opstelt als Taiwan minder streeft naar onafhankelijkheid. De manier waarop China de afgelopen jaren Hongkong aanpakt, spreekt boekdelen. Peking heeft daar de vrijheid vakkundig de nek omgedraaid, ook al zou de stad officieel tot 2047 haar eigen politieke systeem mogen houden.

Instabiel

Aan Amerikaanse zijde hebben ook de twee onderdelen van de afschrikking aan kracht ingeboet. Voorheen kon Washington dreigen met ongenadige militaire en economische antwoorden op een Chinese invasie van Taiwan. Tegenwoordig heeft China volgens diverse analyses maritiem overwicht in de eigen regio en is het economisch vele malen machtiger geworden. Geruststelling vanuit Washington is er ook weinig. De Amerikaanse politieke retoriek tegenover China wordt veelal agressiever.

Kortom, de delicate balans van triangular deterrence is instabiel. Een actie-reactiespiraal jaagt spanningen op en vergroot het crisisrisico als gevolg van het doorslaan van afschrikking naar provocatie.

De Chinese president Xi Jinping kan uit binnenlandse overwegingen en omdat de militaire balans nog altijd in het voordeel van het Westen overhelt een grootschalig conflict de komende jaren willen voorkomen. Met het idee dat op de langere termijn de Chinese militaire kansen aanzienlijk verbeteren. Maar ondanks die afwegingen zou Peking alsnog kunnen besluiten eerder tot actie over te gaan als het idee rijpt dat Taiwan uit het zicht glipt doordat Taipei nationalistischer wordt en er meer westerse steun voor Taiwan komt.