Pleidooi voor een menselijker overheid

Het is opmerkelijk hoe snel de perceptie van verkiezingsresultaten het overneemt van de feiten.  Op 9 juni was er bij ons - zoals op veel andere plekken - een enorme ruk naar (extreem)rechts, maar niemand die daar vandaag nog echt bij stilstaat. Het Vlaams Belang werd nipt niet de grootste, dramatische scenario’s werden vermeden, we kunnen dus over naar de orde van de dag: het overheidstekort, onderwijs, belastingen, de arbeidsmarkt.

Die hervormingen zijn nodig, zeker. Maar we moeten even dringend het onderhuidse algemene ongenoegen, de echte motor van het extreme kiesgedrag, aanpakken: het structureel tekort aan menselijk contact, de achteruitgang van het sociaal weefsel, het vernederende gevoel van ‘ik tel niet meer mee’. Zo niet groeien angst en woede verder en dan kan Marine Le Pen wel eens gelijk hebben met haar uitspraak ‘onze overwinning is alleen uitgesteld’. Los daarvan kunnen we een samenleving die niet meer samen leeft niet aanvaarden.

Er zijn dagelijks stuitende signalen. Probeer maar eens een klacht in te dienen voor een laadpaal die niet werkt: je komt in een eindeloze rij van wachtmuziekjes terecht. Probeer maar eens een renovatiepremie aan te vragen: het is een digitale lijdensweg. Probeer maar eens een persoonlijke service van banken en telecombedrijven te verkrijgen: ze automatiseren zonder achterom te kijken.

Het mobiliteitsplan van de vorige regering is asociaal. Onlangs riep een dame wanhopig in de stationshal van Antwerpen Centraal ‘Kan ik hier alstublieft een mens spreken?’ De NMBS kondigde aan dat ze tegen 2032 (!) 176 van de 555 stations toegankelijk wil maken voor minder mobiele reizigers. Wat een misprijzen. De digitalisering, AI, sociale media en alle technologische evoluties bieden enorme kansen, maar er zijn flankerende maatregelen nodig.

De herwaardering van het menselijke betekent een mentaliteitsverandering die we kunnen samenvatten als eenvoudiger en nabijer. Enkele voorbeelden. Onlangs oordeelde Europa dat België te ingewikkeld is. Heel ironisch dat een ingewikkeld superinstituut als de EU ons daarin terechtwijst. Maar goed, het veel eenvoudiger maken van overheidsdiensten is een absolute noodzaak. Administratieve vereenvoudiging, waar hebben we dat nog gehoord? De gebruiksvriendelijkheid van bedrijfs- en overheidsdiensten moet veel beter. Strenge tevredenheidstesten dringen zich op.

Ook programma’s in verband met mentaal welzijn in scholen zijn noodzakelijk. Zij maken van elk kind de sterke volwassen burger die polarisering, stress en desinformatie beter aankan. 

Lokale besturen

Het lokale beleidsniveau verdient veel meer impact voor de aanpak van complexe maatschappelijke problemen zoals armoede, wonen en klimaat. Dat bewijst de studie ‘Toekomstvisie op het lokaal en binnenlands bestuur in Vlaanderen’ van Filip De Rynck en Lieven Janssens (in opdracht van de Vlaamse regering!). We hebben een staatshervorming nodig ten voordele van de lokale besturen. Zij hebben het vertrouwen van de burger. Net zoals dorpsraden, buurtwerkers, sportclubs en alle vormen van middenveld- en patiëntenorganisaties. Zorgzame buurten, een initiatief van de Vlaamse overheid, heeft nog een enorm onbenut potentieel. Burgerinitiatieven zoals Accolage, Tajo, Allez Chantez, Rising You en Beste Burger (de Knack-held van de democratie) leiden dagelijks tot schitterende sociale innovaties. Postbodes verdienen het opnieuw tijd te hebben voor een babbel met hun mensen.

Het gaat om het herstel van het evenwicht tussen efficiëntie en menselijkheid. Zoals werk maken van een dienstbare technologie. ChatGPT, AI en sociale media worden telkens gelanceerd zonder dat er vooraf een passende reglementering en technologische geletterdheid zijn. Technologie omarmen betekent ook de risico’s overzien en durven in te grijpen. Moeten we in de stad de e-steps verbieden zoals Parijs ons voordoet? Moeten we niet durven smartphones te verbieden tot 14 jaar en sociale media tot 16 jaar zoals de Amerikaanse sociaal psycholoog Jonathan Haidt na grondig onderzoek voorstelt?

Laten we meer investeren in preventie, essentieel om chronische ziekten terug te dringen en om kanker, diabetes en dementie beter te voorkomen (het zijn dus eigenlijk besparingen). En in geïntegreerde zorg, zodat patiënten hun weg vinden en zorg kunnen krijgen op hun maat.

En uiteraard moeten we blijven investeren in kinderen, de meest menselijke aller investeringen. Gezien de verhoging van de activiteitsgraad is uitbreiding van de kinderopvang een must. Net zoals het handhaven van een groeipakket voor kinderen met een basisbedrag en een sociale toeslag voor kinderen in kwetsbare situaties.

Positieve missie

Mensen verbinden, daar ligt de sleutel. Ik ben het idee van ‘een minister van Verbinding’ zeer genegen. Het zou een schitterende uitnodiging zijn aan bedrijven en burgers om ook hun nek uit te steken. Want uiteraard is dit allemaal niet alleen de taak van de politiek. Het momentum en het besef dat ‘het zo niet verder kan’ zijn er.

Trouwens, een positieve missie zal voor elke volgende regering, federaal of Vlaams, noodzakelijk zijn. De politiek zal ons terecht inspanningen vragen om 28 miljard euro te besparen. Een integer maatschappelijk project kan dan hoop en perspectief bieden. Ieder plan zonder visie of draagvlak is gedoemd te mislukken. Een huis verbouwen is meestal een kwelling, zeker als je er tegelijk in blijft wonen. Maar het perspectief van een mooi nieuw huis maakt het allemaal de moeite.