Waarom de Brusselse en federale formatie aan elkaar gelinkt zijn

De oprichting van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 1989 was het resultaat van een fragiel compromis dat twee logica's - territoriaal en persoonsgebonden - binnen één grondgebied combineert. Het eerste kabinet, met het FDF en de Volksunie, weerspiegelde dat compromis. Hoewel de Volksunie een model verkoos waarin Vlaanderen en Wallonië samen Brussel zouden beheren, hield de regering een volledige legislatuur stand, zelfs in een periode van nieuwe staatshervormingen. Het bewees dat Brussel een ruimte van compromis kan zijn tussen Franstaligen en Nederlandstaligen, ondanks een complex institutioneel systeem.

Dat model is echter kwetsbaar. Een vaak genoemde hindernis voor de vorming van Brusselse regeringen is de vereiste van een dubbele meerderheid: in de Nederlandstalige en de Franstalige taalgroep. Het maakt dat beide groepen eerst apart onderhandelen, en vervolgens samen. Nu de Brusselse formatie al ruim een halfjaar duurt, is de vraag dan ook of het gebrek aan gezamenlijke onderhandelingen een akkoord niet in de weg staat.

Bovendien verhindert het institutionele systeem de uitvoering van ambitieuze beleidsmaatregelen, vooral op het gebied van sociale zaken en gezondheidszorg. De veelheid van betrokken actoren - de federale overheid, het Brussels Gewest, de Vlaamse en Franse Gemeenschappen, de Franse Gemeenschapscommissie (COCOF), de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (GGC), de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC), de 19 gemeenten en hun OCMW's - maakt coördinatie bijna onmogelijk. Niemand neemt de leiding, waardoor samenhang ontbreekt en een globale visie op de Brusselse uitdagingen onmogelijk is. Het is moeilijk om effectief in te spelen op sociale noden, terwijl data over onder meer armoede en sociale ongelijkheid alarmerend zijn.

De gevolgen van die versnippering raken vooral de meest kwetsbaren. Personen met een handicap moeten experts in constitutioneel recht zijn om te begrijpen welke toelagen ze kunnen aanvragen bij de verschillende instanties. Ook de non-profitsector, die vaak essentiële hulp biedt, worstelt met de administratieve en financiële complexiteit. Daardoor kan hij niet doeltreffend reageren op de behoeften van de Brusselse bevolking, wat zich niet beperkt tot de grenzen van het gewest. Meer en meer gezinnen uit de (lagere) middenklasse zoeken hun heil in de goedkopere huisvesting van de Dendervallei, van Ninove tot Aalst, of in Vilvoorde en Machelen.

Rampzalig federaal beheer

Hoewel Brussel een motor van welvaart is voor het hele land, met zijn uitgebreide en geavanceerde dienstensector die dagelijks 400.000 pendelaars aantrekt, heeft het net zoals elke hoofdstad ook te kampen met sociale problemen die zijn grenzen overstijgen. Brussel is met andere woorden ieders opportuniteit én uitdaging. Het federale niveau heeft dus een cruciale rol te spelen in de aanpak van die problemen.

En dat kan beter. De federale overheid is immers medeverantwoordelijk voor het huidige gebrek aan efficiëntie. Justitie in Brussel heeft bijvoorbeeld zwaar geleden onder de sluiting van vredegerechten in meerdere kantons, wat de toegang tot rechtspraak bemoeilijkt. Het rampzalige beheer van de opvang van asielzoekers heeft ernstige gevolgen gehad voor Brusselse instellingen, die overbelast zijn geraakt zonder voldoende steun van hogerhand.

Maar ook belangrijke interne hervormingen in Brussel zijn afhankelijk van beslissingen op federaal niveau. Om het institutionele model te veranderen zijn grondwetswijzigingen of aanpassingen van bijzondere wetten nodig. Maar in de lopende federale onderhandelingen zit niemand aan tafel die expliciet de belangen van Brussel verdedigt of daarover nadenkt. Dat gebrek aan vertegenwoordiging is zorgwekkend, aangezien structurele hervormingen zonder federaal overleg niet mogelijk zijn.

Cultuur van het compromis

Naast federale hervormingen moet Brussel natuurlijk ook zelf naar oplossingen zoeken. Het onvermogen om te praten over interne hervormingen, zoals het reduceren van het aantal gemeenten, politiezones of OCMW's, schaadt het imago van het gewest als verantwoordelijk en open voor dialoog. Het is essentieel dat Brusselse politici hun verschillen overstijgen en gezamenlijk werken aan hervormingen die het gewest efficiënter maken en beter in staat stellen om sociale problemen aan te pakken.

Dit houdt in dat ze moeten werken aan een institutioneel model dat de bevolking centraal stelt en een antwoord biedt op uitdagingen zoals armoede, sociale ongelijkheid en toegang tot gezondheidszorg.

Een terugkeer naar de cultuur van het compromis is cruciaal. Politici moeten elkaar op alle niveaus in de ogen durven te kijken en beseffen dat vooruitgang alleen mogelijk is door samenwerking en wederzijds begrip. In de politiek is niets vanzelfsprekend, maar de ontwikkeling van een gedeelde visie is noodzakelijk om Brussel, België en zelfs Europa voor te bereiden op de uitdagingen van de 21ste eeuw, die minder en minder op te lossen zijn binnen regionale, veilig geachte grenzen.