De nefaste invloed van Elon Musk op de democratie

Ik maak me grote zorgen over wat er in 2025 staat te gebeuren in en rond het Witte Huis, nu Elon Musk bijzonder dicht bij president elect Donald Trump en dus het centrum van de macht staat. De Tesla-baas, de rijkste man ter wereld en eigenzinnige patroonheilige van de Amerikaanse plutocraten, plaatst zich erg uitgesproken in de lange traditie dat macht en invloed in de Verenigde Staten te koop zijn. Dat vloekt met het principe dat burgers in een liberale democratie elkaars politieke gelijken zijn.

Is dan eerder sprake van een plutocratie? In dat politieke systeem oefent een elite van welvarende mensen de meeste macht en invloed uit. Inkomen, welvaart en economische positie zijn inderdaad belangrijke politieke middelen. Een grotere economische ongelijkheid - bijvoorbeeld als de overheid niet herverdeelt - leidt zo tot een grotere politieke ongelijkheid.

Democratie valt daarom niet volledig te rijmen met een zuiver marktgeoriënteerde economie, aldus de Amerikaanse hoogleraar politieke wetenschappen Robert Dahl. Studies hebben bovendien aangetoond dat economische ongelijkheid de steun voor democratie op individueel niveau doet afnemen. Dat roept vragen op over de VS. De sociale ongelijkheid is er legendarisch en de mythes van de meritocratie en de American dream zijn allang doorprikt. Net als de mythe van de trickledowneconomie, die berust op het idee dat de economische welvaart van de rijke bovenlaag uiteindelijk zal doorsijpelen naar de lagere sociale klassen.

Belgische afkoopwet

Rijke individuen zoals Musk hebben op verschillende manieren een nefaste invloed op de democratie. Met hun rijkdom kunnen ze allereerst grote donaties doen aan politici of partijen en zo politieke steun voor hun specifieke belangen kopen. In de Verenigde Staten is dat zelfs een grondwettelijk recht.

Plutocraten proberen zo een onbelemmerde toegang tot beleidsmakers te krijgen om de wetgeving en overheidsprioriteiten vorm te geven. Dat kan de democratische normen van verantwoordelijkheid en transparantie zwaar ondermijnen, want het kan resulteren in beleidsbeslissingen die de voorkeuren van enkelen weerspiegelen in plaats van die van de meerderheid.

Een concreet voorbeeld uit onze eigen politieke geschiedenis is de wijze waarop de regering-Leterme II in het voorjaar van 2011 de wet op de verruimde minnelijke schikking, de zogenaamde afkoopwet, in recordtempo door het parlement joeg om tegemoet te komen aan de besognes van de Belgisch-Oezbeekse miljardair Patokh Chodiev. Die was op 8 februari 2011 doorverwezen naar de rechtbank op verdenking van witwassen en schriftvervalsing. De wet was net op tijd van kracht om de zaak te kunnen afkopen voor een luttele 23 miljoen euro, iets wat voor Jan Modaal volstrekt ondenkbaar is. Voor zijn hulp zou MR-politicus Armand De Decker 741.000 euro ontvangen hebben.

Algoritmes en nieuws

Ook de impact van plutocraten op massa- en sociale media is zorgwekkend. In ‘Manufacturing Consent’ stelt de Amerikaanse filosoof en mediacriticus Noam Chomsky dat de massamedia vaak worden gecontroleerd door een kleine groep elites die de informatie kunnen filteren en bepalen welke verhalen worden verteld. Ook Musk heeft als eigenaar van X die mogelijkheid. Via de algoritmes van het sociale medium kan hij de zichtbaarheid van berichten beïnvloeden. Dat kan leiden tot een selectieve verspreiding van informatie en de massale verspreiding van desinformatie, wat een bepaalde politieke agenda kan dienen.

Musks reactie op de aanslag in Maagdenburg - hij stelt onterecht dat klassieke media liegen als ze zeggen dat de dader islamofobe motieven had - en zijn openlijke steun voor het extreemrechtse AfD in de aanloop naar de vervroegde verkiezingen in Duitsland spreken boekdelen.

Tot slot stelt zich ook op het vlak van agendasetting een probleem. Beleid dat de belangen van plutocraten de hoogste prioriteit geeft en economische winst als unieke doelstelling hanteert, gaat vaak ten koste van bredere maatschappelijke behoeften. Het resulteert in slechte regelgeving, waardoor ongelijkheid en sociale onrust minstens in stand worden gehouden en vaak worden aangewakkerd. Dat kan leiden tot ontgoocheling, vervreemding, polarisering en finaal de totale afbrokkeling van de democratie.

Wordt 2025 het jaar van Elon Musk? Laten we hopen van niet.