Onze samenleving leeft niet meer samen

Na de verkiezingen in Nederland is ook bij ons de vraag wat de bepalende politieke thema’s voor de verkiezingen in 2024 worden. Migratie? Klimaat? Koopkracht? Betaalbaar wonen? Zorg? De agendasetting is bezig. Maar onderhuids groeit een maatschappelijke malaise waar te weinig politieke aandacht voor is: veel mensen lopen rond met een ‘ik tel als mens niet meer mee’-gevoel. Dat zeggen ze niet luidop, maar online des te meer, en straks misschien ook in het stemhokje.

Een studie van de Koning Boudewijnstichting leert dat 40 procent van de Vlamingen beperkte digitale vaardigheden heeft. En het is niet alleen een probleem voor kansarmen en 60-plussers. Zelfs 38 procent van de jongeren voelt zich overdonderd.

Bedrijven automatiseren zonder achterom te kijken. Aangifte doen van een diefstal, een vergunning vragen bij een lokaal bestuur, informatie zoeken bij een energieleverancier, het moet allemaal online. Ook de banken kijken de klant stilaan buiten: geen lokale loketten meer, zelfs om wat geld af te halen moet je al ver rijden. Dan maar een ‘hulplijn’ bellen? ‘Druk 1 voor dit, druk 3 voor dat.’ Een halfuur aan de lijn hangen om uiteindelijk toch het bos in gestuurd te worden.

Toen we onlangs onze modem moesten vervangen, kregen we een filmpje als uitleg, met de uitdrukkelijke vermelding ‘gelieve ons niet te bellen’. Los het zelf op. En als dat niet lukt, bent u wel heel dom.

In een recent boek vraagt de Amerikaanse filosoof Michael Sandel zich af hoe het in godsnaam mogelijk is dat een leugenaar als Donald Trump zo’n succes heeft. Zijn onderzoek toont aan dat de Democraten in de Verenigde Staten stemmen halen bij optimistische mensen die vooruit willen, en Trump bij de veel grotere groep van verliezers in de samenleving.

Mensen voelen zich miskend, vernederd zelfs. Die destructieve emoties leiden tot agressief gedrag, haatmails en uiteindelijk extreem stemgedrag. Dan maar vluchten naar populistische figuren die bubbels voorspiegelen en schuldigen aanduiden: de migranten, de elite, het systeem. Veel mensen vinden een comfortabele plek in de wolk van desinformatie. Veelal zonder te beseffen hoe de (sociale) media met hun algoritmes en clickbaits echt werken.

De drie c's

We evolueren naar een samenleving met een structureel tekort aan menselijk contact. Dat is een grove miskenning van ons DNA: we zijn sociale wezens met een grote nood aan sociale veiligheid.

In zijn boek ‘Niet alles maar veel begint met luisteren’ brengt Dominique Willaert verslag van zijn vele gesprekken met mensen uit de Denderstreek. ‘De woede is immens', schrijft hij. 'Het gaat over een lange reeks van verlieservaringen die vaak te maken hebben met de-industrialisatie van de streek, inclusief de teloorgang van het sociaal leven: turnclubs, harmonie, cafés, sportclubs, toneelverenigingen, feestzalen.'

De samenleving leeft niet meer samen. Met diepe gevoelens van frustratie en ongelijkheid als gevolg. Er vindt een sluipende ontmenselijking plaats. En met permissie, je kan niet zeggen dat de recente politieke actualiteit getuigt van een grote bezorgdheid om de burger als mens.

Wat kunnen we doen?  Alles roept om een herstel van menselijke verbindingen. Voor bedrijfs- en overheidsdiensten betekent dat een evenwaardige combinatie van internet, telefoon en menselijk contact. De drie c’s: click, call, connect. Voor veel sectoren is dat net een grote kans: onze diensten, nu mét echt menselijk contact.

Technologie moet voor iedereen toegankelijk zijn. De ‘plug and play’ is nog veelal een leugen. Men vertrekt van wat technologisch allemaal kan, niet vanuit de ervaring van de mens. Technologie moet empathisch worden.

Zeker, we moeten het digitale en de artificiële intelligentie (AI) alle kansen geven. Alleen al in de gezondheidssector zijn de mogelijkheden enorm. Maar reglementering en ethische kaders zijn nodig om misbruik tegen te gaan. Europa doet uitstekend werk met de Digital Services Act en de European accessibility Act. De VRT met zijn Digitour en factcheckprogramma’s ook.

1,2,3... piano

Ook de opmars van ‘empatisch leiderschap’ is hoopvol. De aandacht voor mentaal welzijn kan niet groot genoeg zijn. De politiek moet maximale steun geven aan alle maatschappelijk verbindende spelers, zoals vrijwilligers, buurtwerkers, zorgverleners, politiemensen, leraars, sportverenigingen, kunst en cultuur. Elk van ons kan initiatieven steunen die mensen samenbrengen: Allez Chantez, 1,2,3... piano, zorgzame buurten, Warm Vlaanderen, De Warmste Week. Bij Kom op tegen Kanker beschouwen we onze verbindende rol als een belangrijke bestaansreden.

Ik kijk ook uit naar de visie en de voornemens van de politiek voor de gemeenteraadsverkiezingen. De inrichting van steden biedt enorme mogelijkheden voor gemeenschapsvorming. Maar het opnieuw vermenselijken van de samenleving is niet alleen een opdracht voor de politici, het is een opdracht voor ons allemaal. Voor u, voor mij, voor de bedrijven en het middenveld, en voor de gemeenschap in haar geheel. Er is gewoon meer vriendelijkheid, zorg voor elkaar en empathie nodig.