Een ‘erfovereenkomst’ is een officieel document waarin ouders, kinderen en eventueel ook kleinkinderen samen afspraken maken over de nalatenschap. Neen, een testament is dit hoegenaamd niet. Veeleer een document waarin bij leven al afspraken worden gemaakt over sommige aspecten van de latere erfenis.
Voordelen?
De erfovereenkomst biedt vooral het voordeel dat alle betrokkenen goed weten wat ze kunnen verwachten als de nalatenschap wordt verdeeld. Het uiteindelijke doel van een erfovereenkomst is dat bij het overlijden van de ouders de vrede bewaard blijft.
Daarom wordt er al vooraf rekening gehouden met problemen die zich kunnen voordoen bij de verdeling van de nalatenschap. In die denkoefening worden verschillende zaken meegenomen: schenkingen die gedaan werden, voordelen die bepaalde kinderen genoten hebben en de persoonlijke situatie van elk van de kinderen.
Als iedereen het eens raakt over het faire karakter van de overeenkomst, wordt ze door iedereen ondertekend. Vanaf dan kan niemand op een later tijdstip – op het moment dat de nalatenschap openvalt – nog terugkomen op de afspraken.
Een erfovereenkomst kunt u gebruiken om de hele nalatenschap uit te tekenen, maar u kunt er ook specifieke aspecten mee regelen. De wet maakt een onderscheid tussen twee soorten erfovereenkomsten: de ‘globale erfovereenkomst’ – misschien beter gekend onder de term ‘familiepact’ – en de ‘punctuele overeenkomst’.
Globale erfovereenkomst of familiepact
Nadat de notaris de ontwerptekst van de erfovereenkomst heeft opgesteld, heeft iedereen nog een maand om de regeling in overweging te nemen en eventueel een second opinion in te winnen.
Voor een globale erfovereenkomst of familiepact gaan de ouders samen met hun toekomstige erfgenamen, hun kinderen maar eventueel ook hun kleinkinderen, op zoek naar een eerlijk evenwicht. Op dat moment worden de schenkingen in kaart gebracht. De uiteindelijke bedoeling is een akkoord te bereiken over de latere behandeling van die schenkingen binnen de nalatenschap.
Om tot een ‘eerlijk’ evenwicht te komen, is het niet nodig om alles tot op de euro uit te rekenen. De voordelen en schenkingen moeten elkaar niet mathematisch compenseren, maar kunnen subjectief benaderd worden. Het belangrijkste is dat alle partijen de verdeling als evenwichtig beschouwen en dat ze die ook als dusdanig aanvaarden.
Voorbeeld
Saskia heeft in het buitenland gestudeerd, iets wat heel wat heeft gekost. Om de kerk in het midden te houden, hebben de ouders aan haar broer Pieter een schenking gedaan. Bij het openvallen van de erfenis zal de schenking van Pieter worden verrekend bij het bepalen van zijn erfdeel. Het geld dat naar de studies van Saskia is gegaan, blijft echter buiten elke berekening. Met een globale erfovereenkomst wordt het voor de ouders en de kinderen mogelijk om af te spreken dat de schenking en de dure studies elkaar compenseren.
Punctuele erfovereenkomst
Behalve een globale erfovereenkomst kunt u ook een punctuele erfovereenkomst opstellen. Die maakt het mogelijk om over specifieke aspecten van een schenking of erfenis afspraken te maken tussen de toekomstige erfgenamen.
Er zijn heel wat situaties waarvoor een punctuele erfovereenkomst een oplossing kan bieden:
- Vastklikken van de waarde van een schenking
In zo’n overeenkomst verklaren de mede-erfgenamen van de persoon die de schenking ontvangt dat ze akkoord gaan met de waarde van de schenking.
Voorbeeld
Ouders schenken hun bedrijf aan de kinderen. Een van die kinderen bouwt het bedrijf verder uit. In dat geval kan de waarde van de onderneming op een bepaald ogenblik in de tijd worden vastgeklikt. De meerwaarde die het meewerkende kind naderhand voor het bedrijf realiseert, blijft dan buiten de berekening van de nalatenschap. - Geen inkorting eisen van een schenking
De ‘reservataire erfgenamen’ – erfgenamen die recht hebben op een wettelijk minimumdeel – kunnen verklaren dat ze geen inkorting zullen eisen van een welbepaalde schenking, om het even aan wie die is gedaan. Bij de uiteindelijke afhandeling van de nalatenschap zal degene die de schenking heeft gekregen niet langer kunnen worden aangesproken als die schenking de reserve zou aantasten.
Voorbeeld
De zussen Margot en Sarah hebben een hele rist diploma’s verzameld en verdienen goed hun brood. Maar Lena heeft het moeilijker, omdat haar fysieke handicap het haar niet gemakkelijk maakt op de arbeidsmarkt. Bovendien heeft ze hoge medische kosten.
De ouders zijn bang dat Lena het moeilijk zal krijgen om de eindjes aan elkaar te knopen. Daarom doen ze Lena een grote schenking buiten haar erfdeel. Dat tast het wettelijke minimumdeel van de andere zussen aan, maar die kunnen zich volledig in de regeling vinden.
Met een punctuele erfovereenkomst kunnen ze verklaren dat ze bij het openvallen van de erfenis hun wettelijke minimumdeel niet zullen opeisen. - Een generatie overslaan bij een schenking
Het is wettelijk zo geregeld dat de kinderen als ‘reservataire erfgenamen’ samen recht hebben op minstens de helft van het ouderlijk vermogen. Maar met de andere helft doen grootouders wat ze willen, wat betekent dat ze dat eventueel aan de kleinkinderen kunnen geven.
Maar ze kunnen de kleinkinderen ook bedragen geven die afbreuk doen aan de reserve van hun eigen kinderen. In dat geval is het interessant om in een erfovereenkomst duidelijk te maken dat de tussengeneratie ermee akkoord gaat dat het deel dat naar de kleinkinderen gaat de wettelijke reserve overschrijdt.
Ook als niet elke tak van de familie evenveel kinderen telt, kan een erfovereenkomst een instrument zijn om duidelijke afspraken te maken. Wanneer de grootouders elk kleinkind hetzelfde bedrag willen nalaten, kan dat betekenen dat de ene familietak meer erft dan de andere.
Via een erfovereenkomst kan de tussengeneratie zich akkoord verklaren om de schenkingen aan de kleinkinderen aan te rekenen op hun erfdeel, zodat die ongelijkheid bij de verdeling van de nalatenschap van de grootouder wordt rechtgezet en zodat uiteindelijk elke familietak toch gelijk wordt behandeld.
Hoe opstellen?
Het opstellen van een erfovereenkomst is vooral geen oefening die snel op de hoek van een keukentafel wordt gedaan. Er moet eerst altijd een voorafgaande bespreking met alle betrokken partijen plaatsvinden, in aanwezigheid van een notaris. Nadat de notaris de ontwerptekst heeft opgesteld, heeft iedereen nog een maand om de regeling in overweging te nemen en eventueel een second opinion in te winnen.
De ondertekening van een erfovereenkomst kan dus ten vroegste een maand na de eerste bijeenkomst plaatsvinden. Overigens zal het niet altijd tot een overeenkomst komen. Elk kind afzonderlijk kan immers beslissen of het er zich achter wil scharen of niet.
Kostprijs?
De kostprijs is uiteraard afhankelijk van de complexiteit van de zaak. Voor een punctuele en eenvoudige overeenkomst zal dat waarschijnlijk niet meer dan 1000 euro zijn. Maar een globale erfovereenkomst, waarin een uitgebreid en delicaat evenwicht wordt gezocht en gevonden, zal al snel vele duizenden euro’s kosten. Maar als die overeenkomst later een dure en onzekere rechtsprocedure vermijdt, is ze een goede investering.
- Een familiepact ondertekenen impliceert niet dat u de erfenis aanvaardt. Het is niet omdat u akkoord gaat met een erfovereenkomst dat u meteen aangeeft dat u de latere erfenis zult aanvaarden. Die keuze moet u nog altijd op de dag van het overlijden maken. Bij voorbaat aangeven dat u een nog niet opengevallen nalatenschap zult verwerpen of weigeren, kan niet.
- De overeenkomst bindt niet alleen uzelf, maar ook uw erfgenamen. Als u instemt met een erfovereenkomst, maar overlijdt voor die 'geactiveerd' wordt, zullen uw plaatsvervullende erfgenamen ertoe gebonden zijn.
- Een familiepact kan niet over de erfenis van een kind of broer gaan. Een dergelijke overeenkomst kan alleen tussen een erflater en zijn vermoedelijke erfgenamen in rechte, neerdalende lijn. Dat betekent dat in het familiepact ouders met hun kinderen kunnen afspreken hoe hun erfenis verdeeld zal worden. Maar omgekeerd kunnen kinderen niet over hun erfenis afspraken maken met hun ouders. Broers en zussen kunnen evenmin onderling een familiepact afsluiten over hun erfenis.
