Hoe pak ik coronastress aan, bij mezelf en in mijn team?

Tine Daeseleire is CEO van The Human Link, een stressexpertisecentrum dat bedrijven helpt bij het uitdokteren van een stressbeleid en medewerkers met burnout behandelt.

‘Stress is als een batterij’, zegt Daeseleire. ‘Het is een toestand waarin we belanden als er te weinig plezierige zaken zijn die energie geven, en te veel lastige zaken die met onze energie gaan lopen. Dan wordt de batterij leger en leger. Dan krijg je stressreacties: piekeren, pijn aan de maag, prikkelbaar worden voor bijvoorbeeld collega’s of kinderen. Stress is wel geen synoniem voor elke frustratie of tegenvaller. Iemand kan zeggen: ik heb stress, maar toch fluitend naar huis gaan. Stress is een toestand die langer aanhoudt.’

Leidt corona tot een toename aan mentale problemen?

Tine Daeseleire: ‘De maatregelen om de pandemie in te dammen hebben niet alleen tot gevolg dat er vervelende dingen bijkomen, zoals eenzaamheid en onzekerheid over de financiële gevolgen, maar vooral dat leuke dingen wegvallen, die ontspannen en opladen: op café gaan, samen sporten, sociaal contact, op vakantie gaan. De verschillen tussen mensen zijn ook heel groot: in de zorg worden mensen overbevraagd, andere mensen worden op dit moment juist te weinig gestimuleerd. Te weinig op je bord hebben creëert evenveel stressreacties. Ik pleit voor begrip voor beide toestanden. Aanhoudend telewerk, eenzaamheid, vandaag student zijn: dat kan ook wegen. Dus ja, er is meer stress. Maar als dat niet té lang duurt, moeten we ons daar niet al te veel zorgen over maken. We kunnen met moeilijkere situaties om, we zijn geen mietjes.’

Door telewerk lopen werk en privéleven door elkaar, en dat weegt. Hoe baken je dat af?

Daeseleire: ‘Door die overgang zelf te creëren. Maak dat je niet werkt waar je ontspant. Als je werkt in de zetel, kan je daar nog moeilijk rustig naar tv kijken. Dan gaan lijf en geest aan to do’s werken. Ga dus weg van die plek als je niet meer werkt. Maak de overgang ook duidelijk: ga niet van je laptop meteen naar de kinderen, sluit af, maak een wandeling, richt je dan naar de kinderen. Of kleed je om.'

Hoe blijf je geconcentreerd bij langdurig thuiswerk?

Daeseleire: ‘Neem micropauzes. Mensen hebben de neiging om thuis te lang door te werken, terwijl de taakspanning beperkt is tot een à anderhalf uur. Stop dan even. En bescherm jezelf: maak kinderen duidelijk dat je tijdens het werk niet gestoord kan worden, gebruik een geluidswerende telefoon.'

Door gebrek aan contact op kantoor vallen de momenten weg om even spontaan te ventileren bij collega’s. Is er een alternatief?

Daeseleire: ‘Vandaag wordt Zoom enkel gebruikt voor formele vergaderingen, maar het leent zich ook heel goed voor informele, persoonlijke contacten: hoe gaat het, wat spreken we af rond telewerk, hoe lossen we pauzes in, hebben we nog genoeg verbinding met elkaar?'

Wanneer moet je professionele hulp zoeken bij spanningen?

Daeseleire: ‘Corona confronteert ons heel erg met onze eigen problemen, maar ook met de manieren waarop we gewoon zijn ze aan te pakken: even hulp vragen bij een collega, steun zoeken bij vrienden. Daar moeten we vandaag alternatieven voor bedenken. Ga naar buiten, verzet je gedachten op een andere manier, ventileer bij gezinsleden, zoek contact per telefoon of toch buiten, op afstand. We moeten daarin flexibel zijn. Mensen kunnen heel goed leren om zelf met stress om te gaan. Maar als de stress aanhoudt, je in je reserves zit en geen uitweg meer ziet, moet je hulp zoeken.'

We zitten in een lockdown en niemand weet wanneer het stopt. Hoe creëer je perspectief als er geen perspectief is?

Daeseleire: ‘Dat is een van de belangrijkste redenen waarom mensen het zwaar hebben: plannen worden geannuleerd. En dan gaan we piekeren, omdat we niet aanvaarden dat de realiteit niet overeenstemt met onze verwachtingen. Maar het heeft geen zin daartegen te vechten. Je kan kleine doelen stellen: ga toch naar buiten. Spreek toch af, maar op afstand en met mondmasker. Doe toch die Zoom. Nee, dat is niet hetzelfde. Maar in deze tijd is het toch belangrijk om dat te doen, want het brengt je dichter bij het doel: samen zijn, contact hebben.’

Wat kan iemand doen die zich eenzaam voelt, singles bijvoorbeeld?

Daeseleire: ‘Sociaal contact is een primaire behoefte, we hebben dat nodig. Maar ook de kwaliteit van contact is belangrijk. Ook in een relatie die niet goed loopt, kan je je vandaag eenzaam voelen. In eerste instantie moeten we zelf durven toe te geven dat we contact missen. Aan buren laten weten dat we hen even willen zien, omdat er op dit moment niemand anders is. Zelf uit onze cocon stappen. Blijf niet steken in een verlangen naar iets wat nu niet bereikt kan worden.

Helpt yoga of mindfulness tegen stress?

Daeseleire: ‘Het zijn technieken om de aandacht op het hier en nu te richten, en niet te denken aan wat nog allemaal moet gebeuren en wat niet kan. Maar het is zeker niet voor iedereen rustgevend. Sommige mensen kunnen beter eens goed gaan lopen, zich uitleven, of zich laten gaan in het versturen van grappige filmpjes. Ik zou, zeker in coronatijden, aanraden niet te veel passieve ontlading te zoeken maar om ook naar buiten te gaan, en iets te doen.

Wat als er spanningen zijn in het gezin?

Daeseleire: ‘Dat is heel lastig. Ik raad aan mild met jezelf te zijn: accepteren dat je niet op elk moment de ideale vader of moeder bent, die altijd rustig reageert. Hoe meer schuldgevoelens, hoe meer we kwaad worden op onszelf, hoe groter de stressreacties. Erken het, praat erover. Door die gevoelens te delen merk je vaak dat je niet alleen staat.'

Hoe hou je als leidinggevende de motivatie hoog bij thuiswerkers?

Daeseleire: ‘Houd goed de vinger aan de pols, niet alleen individueel maar ook in het team: hoe zit het met de batterij? Wat geeft energie? Er zijn zeker ook mensen die zich niet slecht voelen, die blij zijn dat ze niet in de file moeten staan en ongestoord kunnen doorwerken. Focus niet alleen op de kommer en kwel. Vraag niet alleen naar wat lastig is, maar ook wat goed loopt. En vraag de teamleden wat ze voor elkaar kunnen betekenen. Vandaag nemen leidinggevenden het welzijn van alle medewerkers op hun schouders, maar welzijn is niet iets van de hiërarchie.'

Hoe geef je aan dat je merkt dat iemand het moeilijk heeft, zonder te bruuskeren?

Daeseleire: ‘Dat raakt vaak, maar je kan wel aangeven: ‘ik merk dat het anders loopt, ik ben bezorgd.' Tegelijk wil ik waarschuwen dat leidinggevenden niet volledig verantwoordelijk zijn voor het welzijn. Het moet ook van de medewerker zelf komen. Is die persoon daar om welke reden dan ook niet toe in staan, dan kan je ook verwijzen naar hr, de arbeidsgeneesheer, eventueel professionele hulp.

Bestaan er tools om stress te meten en hoe overtuig je medewerkers om ze te gebruiken?

Daeseleire: 'Het is belangrijk aan te geven waarom je een peiling doet, en goed uitlegt wat er met de resultaten gebeurt. Een duidelijk kader motiveert, net zoals feedback achteraf. En aangeven dat je met de resultaten ook iets gaat doen. De vragenlijst van Zorg Samen is bijvoorbeeld een goede, korte screener.

Wat kan je al leidinggevende doen als het spaak loopt in het privéleven van een medewerker?

Daeseleire: 'We dringen nu al binnen in de huiskamer, door thuiswerk. Je kan proberen het werk wat te verlichten, maar het is belangrijk dat het tijdelijke maatregelen zijn. Je moet als leidinggevende ook kunnen zeggen: pas op dat er door privésituaties niet elders problemen ontstaan, op het werk en in de relatie met collega's, als die situatie niet wordt aangepakt. Dat zijn moeilijke gesprekken, maar ze zijn wel belangrijk: niet veroordelend, maar uit bezorgdheid.'

Hoe ga je om met een verschillende omgang met coronamaatregelen in een team? Sommige mensen zijn heel bang, andere juist nonchalant.

Daeseleire: 'Die verschillen zijn vandaag heel groot en hebben vaak te maken met verschillende omstandigheden: ben je jong, kwetsbaar, met een risicopatiënt in het gezin? Probeer als leidinggevende uit de discussie te blijven, maar duid die verschillen wel. Mensen moeten zich natuurlijk wel aan afspraken houden, in het team en in het bedrijf. Stimuleer de leden van een team ook om elkaar constructief aan te spreken. Niet door boos te worden, maar door te zeggen: ik heb schrik als je te dichtbij komt, of als jij je masker niet goed draagt.'