Revival fossiele energie maakt sof van klimaattop in Egypte

Na een ontgoochelende top in Glasgow vorig jaar lijkt de bereidheid om in het Egyptische Sharm-el-Sheikh ambitieuzer klimaatinspanningen af te spreken helemaal weg. De oorlog in Oekraïne heeft niet alleen de wereld verdeeld, maar ook een race naar fossiele brandstoffen op gang gebracht. Overleven in een wereld met toenemend natuurgeweld, zoals grote droogte of overstromingen, slorpt alle energie van arme landen op. Inflatie en hoge energieprijzen dreigen in rijke landen een ongemeen harde crisis in te luiden. Tegelijk wordt de financiering van de klimaatschade in het Zuiden een centraal thema in Sharm-el-Sheikh.

Het gastland Egypte heeft de ambitie om de klimaateisen van het Afrikaanse continent, en vooral de daaraan verbonden financiële noden, prominent op tafel te leggen. Maar het autoritaire politieke systeem en de onderdrukking van burgerrechten maakt de gastheer van de klimaattop controversieel. Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA), die namens België zou onderhandelen in Sharm-el-Sheikh, laat het klimaatoverleg links liggen uit morele verontwaardiging. Ook klimaatactiviste Greta Thunberg reist niet af naar de Egyptische badstad. De top in Glasgow deed ze vorig jaar af als ‘bla bla bla’. Dit jaar hekelt ze het ‘groenwassen’ van de klimaattop. De belangrijkste sponsor, Coca-Cola, geldt met zijn drankverpakkingen als een van de grootste vervuilers op deze planeet.

De top in Sharm-el-Sheikh is zondag begonnen en loopt tot 18 november. Aan het einde van de eerste week is overleg gepland tussen wereldleiders, onder wie de Amerikaanse president Joe Biden. Of dat topoverleg veel zoden aan de dijk zal brengen, is heel onzeker. Leiders als Biden kiezen Egypte als tussenstop onderweg naar de nog veel moeilijker top van de G20, de belangrijkste rijke en groeilanden ter wereld. Die top gaat door op 15 en 16 november op het Indonesische eiland Bali. Het wordt de eerste confrontatie op het hoogste niveau sinds de oorlog in Oekraïne van westerse leiders met de Russische president Vladimir Poetin.

Overstromingen

De conferentie in Egypte dreigt een sof te worden. De wereld is vandaag bezig met de oorlog in Oekraïne en de geopolitieke spreidstand die daarmee gepaard gaat, de economische krimp en de veranderde energiemix. Terwijl op de klimaatconferentie van Glasgow in november 2021 nog een venster naar vooruitgang openbleef, lijkt dat nu dichtgespijkerd.

Nochtans wijzen alle klimaatrapporten erop dat de inspanningen ver onder de lat blijven. Samenwerken is noodzakelijk om de afspraken uit het klimaatverdrag van Parijs - de opwarming van de aarde beperken tot 1,5 graad Celsius - te halen. De klimaatklok tikt ongenadig: de uitstoot van broeikasgassen lag in 2021 alweer op recordhoogte. De wereld is sinds het pre-industriële tijdperk 1,1 graad warmer geworden. Die opwarming is na de zware overstromingen in West-Europa in de zomer van 2021 en de droge, hete zomers ook bij ons tastbaar geworden.

Volgens berekeningen van het milieuprogramma van de Verenigde Naties (Unep) is het streven naar een nettonuluitstoot tegen midden 2050 ‘serieus’ in gevaar. De VN-experts gaan uit van een desastreuze opwarming van de planeet tot 2,8 graden. ‘Een geloofwaardig pad om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graden is er niet', schrijven ze.

Klimaatwetenschappers van het IPPC, het panel dat de VN adviseert, waarschuwen al langer dat voor 2030 veel meer inspanningen moeten gebeuren om die omslag naar een klimaatneutrale economie en planeet mogelijk te maken. De periode tot 2030 geldt als ‘kritiek’ om de omslag te kunnen realiseren.

Precies daarom leggen lidstaten sinds 2020 jarenplannen voor het klimaat op tafel. Elke vijf jaar moeten de plannen een upgrade krijgen. Maar de som van al die inspanningen doet de temperatuur nog altijd veel te hoog oplopen. Grote vervuilers als China en India temporiseren. Een oproep in Glasgow om alsnog met ambitieuzere plannen te komen, viel op een koude steen.

Ook de Europese Unie wacht met het aanscherpen van het klimaatdoel voor 2030. De Unie legde in 2020 de belofte op tafel om de uitstoot tegen 2030 met 45 procent te verminderen. Intussen kwam de Europese Commissie met de Green Deal, wetgeving die de uitstoot tegen 2030 met 55 procent moet terugdringen. De Europese ministers van Leefmilieu willen die 55 procent voorlopig niet in het steen van de VN-klimaatbeloften beitelen. Slechts een element van de omvangrijke wetgeving van de Green Deal is intussen formeel goedgekeurd: het verbod om vanaf 2035 nog nieuwe fossiele auto's te verkopen.

De oorlog in Oekraïne, waarbij Rusland de energietoevoer als wapen inzet, leidde in acht maanden tot een volledige omschakeling van de energiebehoeften. Europese landen haastten zich, vaak tegen elkaar op, om nieuwe leveranciers te zoeken voor olie en gas. Andere landen, zoals Polen, grepen terug naar het nog vervuilender steenkool als energiebron. Het erkennen van die tijdelijk grotere rol van steenkool  was zelfs nodig om een Europees standpunt te vinden voor de top in Sharm-el-Sheikh.

Methaan

Haalt die race naar vervuilende energie de klimaatdoelen in? Ja en nee. Het gebruik van meer fossiele brandstoffen is een tijdelijk fenomeen, zeker in Europa. De inspanningen om de omschakeling naar hernieuwbare energie te versnellen en zo de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen, zijn eveneens aangescherpt via het RePowerEU-programma. De Europese bedrijven beseffen het belang van de omschakeling en bewegen mee. De combinatie van overheids- en privé-investeringen zit in de lift.

De Europese Unie is niet de enige die brood ziet in een snelle groene omslag. Ook de Verenigde Staten en China beseffen dat klimaattechnologie voorsprong verschaft. Groene technologie is momenteel het spanningsveld waarop technologische rivaliteit tussen de drie economische grootmachten tot uiting komt.

Maar er zit natuurlijk ook een minder mooie kant aan het energieverhaal: de Oekraïnecrisis creëert  wel degelijk nieuwe afhankelijkheden van fossiele brandstof. Europese landen sluiten lange termijncontracten met vervuilers voor de levering van vloeibaar gas (lng) of schaliegas. Bovendien ruilen lidstaten Poetins energie in voor energie uit andere landen met bedenkelijke regimes zoals Qatar of Azerbeidzjan.

Die massale overstap naar nieuwe leveranciers heeft wereldwijd gevolgen voor het milieu en het klimaat. Zo ontpoppen de Verenigde Staten zich tot een alternatieve leverancier van lng uit de Golf van Mexico en schaliegas uit Texas. Om die bijkomende vraag uit Europa te dekken worden mega-investeringen gepland, onder meer voor de kust van Louisiana, met zware gezondheids- en milieugevolgen voor de plaatselijke bevolking, fauna en flora.

Bij het vloeibaar maken van het gas lekt veel methaan, een 80 keer schadelijker broeikasgas dan CO2. De ontginning van schaliegas gebeurt met water en chemicaliën die schadelijk zijn, zeggen milieu-organisaties. De Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) tekende in 2021 een recordpiek van de uitstoot van methaan op. De belofte van Europa en de VS een jaar geleden in Glasgow om de methaanuitstoot met 30 procent te verminderen tegen 2030, lijkt nu al moeilijk haalbaar.

Europa betrekt ook arme landen bij fossiele projecten onder het mom van ontwikkelingshulp. De Duitse kanselier Olaf Scholz reisde dit jaar naar Senegal met het oog op ontwikkelingssamenwerking. Scholz stelde het land voor nieuwe gasvelden te ontwikkelen.

Die projecten op de langere termijn tonen dat fossiele energie een langer leven beschoren is dan gedacht en de investeringen ervoor dus ook. Net daarom argumenteert de OPEC, de vergadering van olie-producerende landen, dat verdere investeringen in alle energiebronnen nodig blijven, ook in olie en gas. Het Internationaal Energie Agentschap  (IEA) zit op een andere lijn. Het IEA ziet een duidelijke piek van de CO2-uitstoot voor energie in 2025 en een versnelde overgang naar duurzame energie.

Centen

Een heikel punt in Egypte blijft hoeveel geld het rijke Westen, dat verantwoordelijk is voor de klimaatverandering, wil bieden aan de minder gefortuneerde slachtoffers van de klimaatverandering. De afspraak was dat de rijke landen tegen 2020 jaarlijks 100 miljard dollar op tafel zouden leggen. Met dat geld zouden de armere landen uit het Zuiden zich kunnen wapenen tegen de klimaatverandering. Maar de deadline van 2020 werd niet gehaald. Ook in 2021 kwam er niets van in huis.

Die niet-ingeloste belofte heeft het vertrouwen van arme landen de voorbije jaren doen wegsmelten. Ook al ligt nu een traject op tafel om die 100 miljard tegen uiterlijk 2025 te halen en gaat ook meer van dat geld naar het bestrijden van acute klimaatcrisissen. Europa belooft, net als vorig jaar, meer dan 23 miljard euro te besteden aan steun in de strijd tegen de klimaatverandering in arme landen. Daarnaast eist Afrika ook een nieuw fonds dat de schade van klimaatrampen vergoedt. De Amerikaanse klimaatchef John Kerry en de Europese Unie zijn bereid dat gesprek aan te gaan. Maar ze zijn tegelijk beducht voor massale schadeclaims.

Een lichtpunt in de strijd tegen ontbossing is de verkiezing van de oud-vakbondsleider Lula da Silva tot president van Brazilië. Hij wil afreizen naar Egypte, ook al neemt hij zijn functie pas begin volgend jaar op, en belooft het Amazonewoud, dat met zeker een vierde kromp door houtkap en bosbranden onder huidig president Jair Bolsonaro, te beschermen.

Biodiversiteit

Het venster voor sterke internationale samenwerking in de strijd tegen de klimaatverandering lijkt te sluiten, met alle gevolgen van dien voor de leefbaarheid van de planeet voor volgende generaties. In het Canadese Montreal begint op 7 december een internationale conferentie voor biodiversiteit. De bedoeling is het verlies aan fauna, flora en natuur te stoppen.

Het doel van de bijeenkomst in Montreal is duidelijke doelen goed te keuren om dat verlies aan natuur en biologische diversiteit te stoppen, net zoals de afspraken die gemaakt werden in het klimaatverdrag van Parijs in 2015. Een klimaattop die eindigt op een sof kan ook andere belangrijke beslissingen voor het voortbestaan van de planeet hypothekeren.