Verkiezingen in Brazilië: Lula en Bolsonaro strijden om vertrouwen van ondernemers

Op een zucht van de Braziliaanse presidentsverkiezingen zondag zien de peilingen er steeds slechter uit voor de zittende president Jair Bolsonaro. Hij staat op 35 procent van de stemmen, zijn tegenstander Lula op ongeveer 45 procent. Een deel van Bolsonaro’s trouwste volgelingen - ondernemers en evangelisten - heeft daarom maatregelen genomen om te voorkomen dat Lula zo overtuigend wint dat er geen tweede ronde komt.

De bonte coalitie heeft Casa da Pátria, Huis van het Vaderland, opgericht, een alternatief campagneteam voor Bolsonaro. Dat draagt net als de president God, het vaderland, de familie en de vrijheid - om een wapen te dragen bijvoorbeeld - hoog in het vaandel. De groep omschrijft zich als de grootste burgerbeweging die president Bolsonaro steunt. Naar eigen zeggen telt ze drie miljoen aanhangers.

Het Huis van het Vaderland richt zich in zijn publiciteit tegen het Hooggerechtshof. Dat zou volgens de volgelingen van Bolsonaro te ver zijn doorgeslagen in zijn acties tegen ondernemers die de wet overtraden. Eind augustus gaf Alexandre Moraes, een rechter van het Hooggerechtshof, de opdracht bedrijven te onderzoeken die anti-democratische activiteiten zouden financieren. De krant Metrópoles had onthuld dat de whatsappgroep Ondernemers & Politiek een staatsgreep steunt, mocht Lula de verkiezingen winnen.

Geassocieerd met corruptie

Het Huis kan succes hebben. Volgens Christopher Garman, de directeur van de Amerikaanse consultancygroep Eurasia, heeft Bolsonaro het merendeel van de grote ondernemers in Brazilië - in de media worden ze het BNP genoemd, omdat ze de grootste bijdrage aan het bruto nationaal product (bnp) leveren - achter zich staan.

'In 2018 waren de ondernemers bezorgd dat de linkse Arbeiderspartij weer aan de macht zou komen. Ze steunden daarom Bolsonaro.' President Dilma Rousseff van Lula’s Arbeiderspartij werd in 2016 met een impeachmentprocedure afgezet. Haar werd verweten dat ze de crisis die Brazilië vanaf 2014 door de dalende grondstofprijzen trof, slecht had aangepakt.

Dat slechte economische beleid speelt Lula, de president tussen 2003 en 2011, nog altijd parten, zegt Garman. Al is het bedrijfsleven niet onverdeeld gelukkig met Bolsonaro's beleid. Brazilië kreeg een slechte naam door de ontbossing in de Amazone, die onder Bolsonaro een hoge vlucht heeft genomen. Volgens het Instituut voor Amazone-onderzoek Imazon is er in de eerste acht maanden van 2022 7.943 vierkante kilometer bos gekapt. Dat is zeven keer de oppervlakte van Rio de Janeiro.

'Maar slechts een minderheid van de ondernemers trekt daar conclusies uit', zegt Garman. 'De meesten vinden het belangrijker dat onder Bolsonaro de overheidsuitgaven zijn teruggebracht en dat de belastingen niet worden verhoogd.'

De Arbeiderspartij worstelt volgens Garman nog met een ander probleem: ze wordt geassocieerd met corruptie. Lula werd er tijdens zijn eerste termijn van beschuldigd dat hij congresleden omkocht om voor zijn voorstellen te stemmen. 'Dus als je het over Lula hebt, zeggen veel tegenstanders: ‘Oh, mijn god, krijgen we dat weer.''

Lunch met ondernemers

De ex-president heeft de laatste dagen veel energie gestoken in zijn contacten met de grote ondernemers van het BNP. Ze verweten Lula dat hij geen programma heeft en dat ze dus niet weten wat ze steunen als ze zijn kant kiezen. Tijdens een lunch legde hij aan een honderdtal ondernemers uit dat de sociale steun voor de armen, die hij wil uitbreiden, en de begrotingsdiscipline die de ondernemers willen, elkaar niet in de weg staan. De belangrijkste Braziliaanse media gaan ervan uit dat Lula erin is geslaagd hen te overtuigen.

Lula krijgt steun van twee groepen economen. Ze roepen de kiezers op in de eerste ronde op Lula te stemmen, en niet op een kandidaat die minder kans maakt. Ze wijzen erop dat de Braziliaanse economie is gegroeid en de staatsschuld aanzienlijk is afgenomen tijdens Lula's presidentschap. Ze verwijten Bolsonaro dat hij de Amazone heeft verwoest. Ook heeft hij volgens hen de coronacrisis slecht aangepakt, waardoor onnodig dodelijke slachtoffers zijn gevallen, en met kortingen op de onderwijsbudgetten scholen en universiteiten in de problemen gebracht.

Grote delen van de overheidsbudgetten werden uitgekeerd aan de regio’s van congresleden die Bolsonaro-gezind zijn. Er is, zeggen ze, niets gedaan aan de corruptie. De economen herinneren aan Bolsonaro’s aanvallen tegen het Hooggerechtshof en zijn insinuaties dat fraude zal worden gepleegd bij de verkiezingen. Zulke beweringen destabiliseren de economie, wat niet goed is voor het investeringsklimaat, klinkt, het.

Als Lula in de eerste ronde wint en er geen tweede ronde nodig is, wordt het voor Bolsonaro moeilijker zich tegen de uitslag te verzetten. Want de vrees bestaat dat hij de tegenstellingen op de spits drijft. Geweld of een staatsgreep worden dan niet uitgesloten.