Een epidemie van zieken

De regering-De Wever is vast van plan het aantal (langdurig) zieken, dat de jongste jaren onrustwekkende proporties heeft aangenomen, in te dijken. Het probleem is een tijdbom onder de sociale zekerheid. Het aantal langdurig zieken piekt een eind boven 500.000, en eind 2023 bedroeg de factuur voor uitkeringen al meer dan 9 miljard euro. Een steeds groter deel van de langdurig zieken zijn mensen met een burn-out of depressie, al bijna 4 op 10.

Het beleid mag dan al hard inzetten op mensen later met pensioen te laten gaan, als langs de andere kant het aantal chronisch zieken zo explodeert, schiet je daar weinig mee op.

Die zieken krijgen allemaal in eerste instantie ziekteverlof voorgeschreven door de huisarts of een specialist. Nu blijkt uit cijfers die De Tijd opvroeg dat controleartsen tienduizenden mensen die ziekteverlof voorgeschreven kregen, toch geschikt genoeg vinden om te gaan werken.

Op het eerste gezicht lijkt dan duidelijk waar de angel zit. (Huis)artsen schrijven te makkelijk ziekteverlof voor. Dat voorschrijfgedrag is bijna onaantastbaar.

Toch is de huisartsen sanctioneren geen oplossing. Een uitzondering niet te na gesproken, weten artsen echt ook wel dat werken het welzijn en het herstel van hun patiënt helpt. Maar artsen staan onder grote druk door veel bijkomende administratie, door het toenemende aantal patiënten per arts én door de mentaliteit van veeleisende patiënten die mondigheid verwarren met wangedrag of zelfs agressie.

Houdt het wel steek dat huisartsen alleen moeten beslissen wanneer iemand na ziekte kan terugkeren naar de werkvloer? Er komt dan wel een digitaal platform waarop alle artsen gegevens kunnen uitwisselen over iemands werkhervatting. Maar ook dat is geen wondermiddel. Een arts heeft weinig zicht op de realiteit van de werkvloer van de patiënt die voor hem zit.

Het reactiveren van zieken heeft vooral een mentaliteitsshift nodig. Vooreerst bij de (vermeend) zieke zelf. Voor dat deel van het ziekteverzuim dat puur profitariaat is, kunnen we niet streng genoeg zijn. Die onterechte uitkeringen leggen zo'n druk op het hele systeem, dat een deftig financieel stootkussen voor echt zieke mensen in het gedrang dreigt te komen. Maar vaak is sprake van een grijze zone, niet van puur profitariaat. Mensen die ziekte 'veinzen' omdat ze door omstandigheden op het werk 'op' zijn.

Daar ligt een organisatorisch uitdagende taak voor de werkgevers: werkbaar werk. Kijk wat wel nog kan, in plaats van wat niet meer kan. Laat mensen aan jobrotatie doen. Investeer in begeleiding. Het hele systeem is daar te weinig op georganiseerd. Arbeidscontracten en loonvoorwaarden zijn weinig flexibel. Het uitdokteren van jobs in een ander tempo is voor sommige workflows niet evident. Maar hebben bedrijven, in een krappe arbeidsmarkt, een andere keuze?

Een financieel vangnet voorzien voor echt zieke mensen is een essentiële pijler van ons welvaartssysteem. Dat moet te allen tijde behouden blijven. Om dat te kunnen dragen, is de explosie van de aantallen (langdurig) zieken en de bijgaande factuur onhoudbaar. Het regeerakkoord bevat meerdere sanctioneringsmechanismen. Werkbaar werk heel hard stimuleren op alle mogelijke manieren is minstens even essentieel. Want werken doet langer leven in plaats van minder lang.