Zonderling zoekt zondebok

Bescheidenheid is misschien wel een van de belangrijkste lessen van de coronacrisis. Dat we niet alles in de hand hebben, en leren met vallen en opstaan. Maar ook dat landen deze wereldomspannende crisis niet alleen aankunnen, zelfs niet de sterkste. Samenwerking is noodzakelijk om inzichten en capaciteiten te bundelen. Niet alleen op gezondheidsvlak, ook voor de economische en maatschappelijke schokken die op ons afkomen. Diplomatie en multilaterale organisaties zoals de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) met hoofdkwartier in Genève zijn daarbij cruciaal om best practices versneld en gecoördineerd uit te rollen. De Amerikaanse president Donald Trump ziet dat anders. America First lijkt ook tijdens de coronacrisis het devies te zijn.

Wie de dagelijkse persconferenties rond middernacht onze tijd dag per dag bekijkt, kan er moeilijk omheen. Die gaan niet over corona, ze gaan over Trump zelf. The Donald heeft immers een probleem. Hij reageerde te traag op de gestage opmars van het coronavirus na de detectie in Wuhan.

Eerder ontmantelde Trump al het bijzondere bureau dat zijn voorganger Barack Obama in het Witte Huis had opgezet om de ebola- en zikacrisissen te lijf te gaan en mogelijke pandemieën te vermijden. In januari waarschuwden zijn eigen inlichtingendiensten en enkele adviseurs al voor het nakende gevaar. De president wuifde dat allemaal weg.

Al zijn hele presidentschap houdt Trump vol dat de groei van de Amerikaanse economie en vooral de aandelenbeurzen een graadmeter voor zijn succes vormen. Het leek erop dat hij herverkozen zou worden. Tot een onzichtbaar virus zijn presidentschap ontwrichtte.

In februari prees hij nog de Chinese aanpak, met enige bewondering voor het autoritaire karakter ervan. Vandaag klinkt het dat de WGO te laat kwam en verkeerde adviezen gaf, zoals de idee dat een reisverbod van en naar China het virus toch niet zou stoppen. Het hangt er allemaal maar van af hoe je de zaken bekijkt.

Reisverbod

Trumps reisverbod veroorzaakte chaos en de zelfverklaarde gewonnen tijd werd te weinig benut voor de uitbouw van testcapaciteit en beademingsmachines. Uiteindelijk reageerden de staten en niet zozeer de federale overheid. Trumps imago, zijn hoogste goed, werd bedreigd.  

De menselijke geest heeft grote moeite om de implicaties van ‘exponentiële groei’ te vatten. Dat zagen we ook bij ons en in andere landen. Het groeiende Amerikaanse dodenaantal, dat nu al de kaap van 26.000 mensen overschrijdt, suggereert een aura van presidentiële machteloosheid en geklungel. Egocentrisme - er is helaas geen ander woord voor - gaat dan op zoek naar een zondebok.

De WGO is voor de overgrote meerderheid van de Amerikaanse samenleving een onbekende moloch. Obama had net het multilaterale kader op het vlak van gezondheid versterkt omdat hij besefte dat in deze globale samenleving pandemieën een reële bedreiging vormden. Zijn vicepresident en nu Democratisch presidentskandidaat Joe Biden speelde een cruciale rol achter de schermen in de Afrikaanse ebolacrisis van 2014-2016 en de zikacrisis in Zuid-Amerika van 2015-2016. Het zo vroeg mogelijk detecteren en inperken, het versneld uitwisselen van gegevens, het opzetten van een crisiscentrum in Genève, en het versterken van een proactieve aanpak en beleidsadvisering stonden daarbij centraal.

Trump dreigt met zijn financieringsstop niet alleen de Amerikaanse, maar ook de mondiale beleidsondersteuning inzake gezondheid te ondergraven. Voorlopig lijkt de schade nog beperkt. De beslissing van Trump past in een klassieke, maar zonderlinge trumpiaanse strategie om een ‘betere deal’ af te dwingen. China heeft zogezegd te veel invloed op de WGO, maar de Chinese bijdrage aan de instelling is veel kleiner dan die van de VS. De Europese landen moeten samen met landen als Canada en Japan een politiek signaal geven door een bijkomende Covid-19-budgetlijn voor de WGO op te zetten.

Gebrek aan Amerikaans leiderschap kan grote gevolgen hebben voor het postcoronatijdperk. Wellicht beseft de Chinese president Xi Jinping dat ook. Door zich multilateraal welwillend op te stellen kan Peking net meer invloed uitbouwen. De geopolitisering van Covid-19 woedt voort en dreigt straks even besmettelijk te worden als het virus zelf.