Onafhankelijke rechtspraak gebeurt niet vanuit een ivoren toren

Als we de sociale media mogen geloven, zijn ze talrijk, de juristen, advocaten en magistraten die pal achter het vonnis van de Brugse rechtbank staan en de vlogger Acid wegzetten achter de hashtag van triestig ventje. Intussen verzamelt de crowdfunding voor Acid een enorme geldsom. Mogelijk zegt dat iets over de kloof tussen rechtspraak en maatschappij.

Onafhankelijke rechtspraak gebeurt niet vanuit een ivoren toren. Kwalitatieve rechtspraak informeert zich grondig en breed over de daad, de dader en het slachtoffer. Rechtspraak die naast in plaats van in de maatschappij gebeurt, loopt het risico aan legitimiteit in te boeten.

Makke lammetjes willen we niet

Zowel bij de schuldvraag als bij de bestraffing van Acid ligt het kalf gebonden bij proportionaliteit. Is het in een democratie gerechtvaardigd dat iemand die deelneemt aan een heftig publiek debat en harde kritiek uit strafbaar is?

Een rechter kan de evenwichtsoefening tussen de fundamentele rechten vrije meningsuiting enerzijds en privacy anderzijds onmogelijk in een vacuüm maken. De context kan niet worden weggedacht. De afschuwelijke dood van een jonge student heeft de hele samenleving beroerd. Vervolgens heeft een rechterlijk oordeel opnieuw heftige maatschappelijke reacties losgemaakt. Reuzegom werd een begrip. Het verdriet om de ongelukkige dood van een jongeman werd toegeëigend als een maatschappelijk verdriet. Het collectief onrechtvaardigheidsgevoel bracht een massa jongelui op straat.

In die woelige context kwam dan de YouTube-video van Acid over Reuzegom. Kritiek mag hard, lelijk en fout zijn. Kritiek ontleent er haar bestaansreden precies aan dat ze irritant en vervelend is. Het alternatief is een maatschappij die bevroren is en niet evolueert. Makke lammetjes en jaknikkers die buigen voor de macht, dat is echt niet wat we willen.

Bij zo’n uiterst principieel maatschappelijk koorddansen tussen grondrechten is een gevangenisstraf een ongemeen harde sanctie als men oordeelt dat de grenzen overschreden werden. Zogenaamde factcheckers verwijten Acid dat hij de straf, zwaarder dan die voor de Reuzegommers, alleen aan zichzelf te wijten heeft, omdat hij een werkstraf weigerde. Men vergeet daarbij te vermelden dat wie een werkstraf vraagt ook de feiten erkent en beterschap belooft. Als je zegt recht in je schoenen te staan, is het een bijzondere acrobatische denkoefening om je hoofd op het schavot te leggen en om een alternatieve straf te bedelen. De mogelijke straf die op een misdrijf staat, mag geen dreigement vormen om toch maar de feiten toe te geven.

Overigens is het niet correct dat Acid de werkstraf weigerde, de kwestie werd in het debat op de zitting helemaal niet aangeboord omdat voluit om de vrijspraak werd gevraagd. Ook in dat geval had de rechtbank wel degelijk alternatieven om geen gevangenisstraf te hoeven opleggen. Belaging kan worden bestraft met een boete alleen, die volledig met uitstel wordt opgelegd en die minimaal 400 euro bedraagt, zelfs als je rekening houdt met de nu weerhouden verzwarende omstandigheid van haat en discriminatie.

Moderne Robin Hood?

Bijzonder aan de zaak is dat het openbaar ministerie het onnodig vond een strafonderzoek te openen en Acid te vervolgen voor zijn YouTube-video. Een genoemde Reuzegommer en het restaurant van zijn ouders hebben dan maar zelf Acid rechtstreeks voor een correctionele rechtbank gedagvaard. De strafprocedure laat zo’n rechtstreekse dagvaarding toe, maar dat heeft consequenties. De rechtbank kan haar oordeel niet steunen op een strafonderzoek.

Daarom wekt het striemend oordeel over de persoonlijkheid van Acid verbazing. De rechtbank getuigt van een bepaalde visie op influencers en YouTubers, met de uithaal dat een werkstraf nodig was om Acid te laten kennismaken met arbeid in de niet-virtuele wereld. Welkom in 2024. Bij de strafbepaling oordeelt de rechtbank dat de beklaagde geen eerbied heeft voor sociale, morele en economische waarden, andermans psychische integriteit in het bijzonder. Verder staat nog woordelijk te lezen dat de beklaagde een blinde en verslavende drang heeft naar volgers en views op socialemediaplatformen. Hij is alleen uit op aandacht en winstbejag.

Is dat werkelijk zo? Hoe weet de rechtbank dat zo zeker? Of kan het misschien dat Acid een moderne Robin Hood is? Heeft die jongeman zonder sociale en morele normen niet ooit ook zijn YouTube-kanaal aangewend om dierenwelzijn op de kaart te plaatsen? In de rechtstreekse dagvaarding vond geen psychologisch en geen moraliteitsonderzoek plaats om de beklaagde en zijn motieven in kaart te brengen. Wie zich in een tunnelvisie beperkt tot het oplossen van de vraag of strafbare daden gesteld zijn, en daaruit alleen het motief en de achtergrond van de dader distilleert, doet de waarheid geweld aan.

Schadevergoeding

Tot slot blijkt andermaal dat onze rechtspraak veel vooruitgang kan boeken op het vlak van morele schadevergoedingen. De vergoedingen die worden toegekend voor een mensenleven vervallen in het niet bij de materiële schadevergoeding die een restaurant kan vorderen voor omzetverlies. Het is een constante in de rechtspraak dat menselijke schade en psychisch leed stiefmoederlijk worden behandeld.

Te vaak vervallen we bij dergelijke schade in symboliek die niet in verhouding staat tot de werkelijke schade. Een posttraumatische stressstoornis veroorzaakt daadwerkelijke letsels in de ziel. Geld kan bepaald leed nooit ongedaan maken, maar als er reële schade is, dan hoort die ook behoorlijk vergoed te worden. Daarbij is het de taak van de advocaat te vorderen wat zijn cliënt werkelijk geleden heeft, in plaats van te vragen wat de vaste rechtspraak gebruikelijk toekent.