Deugdelijk bestuur wordt wet

Verwacht werd dat het wetsontwerp pas na het politieke reces aan de Kamer voor stemming voorgelegd zou worden. Uiteindelijk kwam de goedkeuring er al op 18 juli. De meest omstreden bepalingen betreffen de regels voor de onafhankelijkheid van de commissaris. Omstreden, omdat de regelgeving niet streng genoeg zou zijn. Zo pleitte Alain Zenner, de regeringscommissaris voor de bestrijding van de fiscale fraude, er onlangs nog voor om de commissaris te verbieden bijkomend advies te verlenen aan een vennootschap waarvan hij de boekhouding controleert. Daarmee reageerde Zenner op de onthulling van mogelijke boekhoudschandalen bij Enron, WorldCom, een hele rist andere beursgenoteerde Amerikaanse bedrijven en ook - minder recent - L&H in Ieper.

Tijd: Wat heeft de nieuwe corporate governance-wet uiteindelijk aan de positie van de commissaris gewijzigd?

Christoph van der Elst: 'Onze federale overheid was al een tijd bezig de rol van de commissaris in vraag te stellen, al van voor er sprake was van enig debacle. Het rapport van de regeringscommissie-Corporate Governance dateert al van maart 2000. Het oorspronkelijke idee was om de revisor een absoluut verbod op te leggen om diensten te verlenen aan een vennootschap waarvan hij de boekhouding controleert. Nadien is dat in het wetsontwerp afgezwakt. De commissaris zal dus toch nog bijkomend advies kunnen verlenen. Het is een KB dat zal bepalen wat niet kan of mag.'

'Intussen bestaat van dit KB een voorontwerp, waarover de Hoge Raad voor de Economische Beroepen advies heeft verleend. Bovendien bestaat ook op Europees niveau een lijst van onverenigbaarheden. Deze lijst, opgenomen in het Publicatieblad van juli, is vrij gelijklopend met die van het voorontwerp van KB. Het ontwerp verbiedt zeven zaken. De commissaris mag niet deelnemen aan de besluitvorming binnen de vennootschap die hij controleert. Die bevoegdheid is voorbehouden aan raad van bestuur en management. Hij mag de boekhouding niet voeren. Hij mag geen interne audits uitvoeren. Hij mag geen informaticasystemen voor financiële rapportering opzetten. Hij mag de vennootschap niet vertegenwoordigen in het kader van geschillen, fiscale of andere. Hij mag niet betrokken zijn bij rekrutering van topkaderleden en bestuurders. Ten slotte mag de commissaris geen waarderingen uitvoeren.'

'Deze onverenigbaarheden gelden eveneens voor wie met de commissaris samenwerkt. De wet slaat bijvoorbeeld ook op kantoren waar commissarissen en advocaten in los of vast dienstverband mee samenwerken. Zo zal een advocaat de vennootschap waar een commissaris van hetzelfde kantoor controleert, niet voor de rechtbank mogen vertegenwoordigen. Hoe dit precies moet werken, is nog niet helemaal duidelijk. Beiden zijn immers door een strafrechtelijk gesanctioneerde geheimhoudingsplicht gehouden.'

Tijd: Kan deze lijst nog aangepast worden? Het einde van de schandalen lijkt immers nog niet in zicht. Bovendien verplichtte de Amerikaanse beurstoezichthouder SEC onlangs de topmensen van beursgenoteerde vennootschappen een verklaring te ondertekenen dat hun financiële rekeningen correct zijn.

Van der Elst: 'De lijst maakt deel uit van een voorontwerp dat van januari dateert. We kunnen ons inderdaad afvragen of het aantal onverenigbaarheden nog uitgebreid zal worden. Want sedertdien zijn nog lijken uit de kast gevallen. Bovendien heeft de Amerikaanse senaat in juli de 'antifraudewet' aangenomen. Die houdt een strengere controle op 'accountants' - lees 'revisoren' - en hardere straffen voor frauderende managers in. Deze 'Sarbanes-Oxley Act' bevat eveneens een lijst van onverenigbaarheden, die enigszins verschilt van het Belgische KB-ontwerp. Ik kan me ook voorstellen dat er discussie zal worden gevoerd over de vraag of een commissaris nog fiscaal advies mag leveren.'

Tijd: Naast de commissarissen pakt de nieuwe wet ook de bestuurders van vennootschappen strenger aan?

Van der Elst: 'Wel, bij vele beursgenoteerde en andere vennootschappen zijn de bestuurders of zaakvoerders zelf vennootschappen. Nu legt de nieuwe wet op dat een vennootschap-bestuurder een vaste vertegenwoordiger moet aanwijzen. Dat heeft voor gevolg dat de professionele bestuurdersaansprakelijkheid niet alleen bestaat voor de rechtspersoon, maar ook voor die vertegenwoordiger.'

Tijd: Door het uiteenspatten van de dotcomzeepbel en de al genoemde schandalen is veel kapitaal vernietigd. Beleggers waren daarvan het slachtoffer. Biedt de nieuwe wet betere garanties voor de aandeelhouders?

Van der Elst: 'De governance-wet heeft een algemene regeling voor belangenconflicten bij beursgenoteerde bedrijven uitgewerkt. Alle verrichtingen en beslissingen binnen de vennootschap die niet tegen de gebruikelijke marktprijzen gebeuren en die niet verwaarloosbaar klein zijn, worden aan een bijzondere procedure onderworpen. Die procedure moet ervoor zorgen dat zowel aandeelhouder als bedrijf door die beslissing geen schade oploopt. Om een voorbeeld te geven: stel dat een niet-genoteerde moedervennootschap een tiental onroerende goederen aan een genoteerd dochterbedrijf wil verkopen, dan kan een belangenconflict ontstaan als de vraagprijs te hoog is. Het is een comité van onafhankelijke bestuurders dat een oordeel over de impact van dergelijke beslissing moet vellen. Dit comité wordt bijgestaan door een of meer onafhankelijke experts en ook de commissaris moet rapporteren. Belangrijk is ook dat de wet voor het eerst het begrip 'onafhankelijke bestuurder' definieert en de criteria formuleert.'

Tijd: Voor een betere bescherming van de Belgische en buitenlandse institutionele beleggers heeft de governance-wet ook de algemene vergadering een moderner kleedje aangetrokken?

Van der Elst: 'Er zijn een paar specifieke wijzigingen. Zo wordt het mogelijk om de algemene vergadering op een schriftelijke manier te organiseren, ten minste als alle aandeelhouders akkoord gaan. In de praktijk is de aandeelhoudersvergadering immers een vrij formele bedoening. Dat wordt nu eigenlijk gelegaliseerd. Voordeel is dat men nu ook met de elektronische handtekening, die intussen wettelijk is geregeld, zal kunnen werken. Uitzonderingen zijn die beslissingen waarvoor een authentieke akte nodig is. Voorts last de wet voor beursgenoteerde bedrijven de statutaire mogelijkheid in om een registratiedatum vast te leggen. Als een aandeelhouder op de registratiedatum kan bewijzen dat hij op een bepaalde datum - om 0 uur, zegt de wet - aandelen heeft, dan mag hij deelnemen aan die algemene vergadering, die een tot twee weken later plaatsvindt. Hij vertegenwoordigt dan het aantal aandelen van het ogenblik van de registratiedatum, al heeft hij zijn pakket intussen verkocht. Deze regel is een tegemoetkoming voor de institutionele beleggers die niet willen dat hun aandelen gedurende een aantal dagen geblokkeerd blijven.'

Tijd: Het wetgevende initiatief had naast de rol van de commissaris en de aansprakelijkheid van de bestuurder ook de modernisering van de vennootschapswet voor ogen. Welke zijn daar de belangrijke elementen?

Van der Elst: 'De 'legalisering' van het directiecomité springt uiteraard het meest in het oog. Al in de jaren zestig wezen rechtsgeleerden erop dat binnen vele bedrijven entiteiten actief zijn waarvan in de wet niet is vastgelegd hoe die moeten functioneren. Het directiecomité is het meest bekende voorbeeld. Ongeveer 60 procent van de beursgenoteerde bedrijven beschikt over een dergelijk comité. In de toekomst wordt dit een orgaan van de vennootschap met specifieke bevoegdheden, aansprakelijkheden en dies meer. Bedrijven kunnen voortaan kiezen om naast de raad van bestuur een directiecomité op te richten. Als ze dat doen, dan krijgt het comité alle bevoegdheden, uitgezonderd het algemeen beleid en het toezicht op zichzelf. Beide bevoegdheden blijven bij de raad van bestuur, net als diegene die de vennootschapswet expliciet aan de raad toewijst. Met andere woorden, dit is een heel verregaande verschuiving. Maar ook heel wat vragen zullen rijzen. Wat is 'algemeen beleid'? Strategie behoort daar ongetwijfeld toe. De opstelling van een jaarbudget is waarschijnlijk een taak van het directiecomité, maar de raad van bestuur zal wellicht zijn goedkeuring moeten geven. Het is vrij onduidelijk waar de grens ligt.'

Tijd: De wet deugdelijk vennootschapsbestuur staat nog niet in het Staatsblad. Ook is er nog geen goedgekeurd KB met de lijst van onverenigbaarheden voor de commissarissen. Wanneer zal wet definitief in werking treden? Er zit immers druk op de ketel.

Van der Elst: 'De algemene regel is dat de wet van kracht wordt tien dagen na publicatie in het Staatsblad. Maar er zijn enkele uitzonderingen. De regeling van de belangenconflicten zal pas gelden voor de boekjaren die na 31 december 2003 beginnen. Wat betreft de regelgeving van de onafhankelijke commissarissen, daar is het KB dat zal bepalen wanneer die van kracht wordt. Maar aangezien het voorontwerp al van januari dateert, mogen we verwachten dat een ontwerp niet lang op zich zal laten wachten. Ik heb een sterk vermoeden dat de goedkeuring van het KB nog tijdens deze legislatuur zal plaatsvinden.'