België leent gratis geld: wat betekent dat?

Het rendement op Belgische staatsobligaties met een looptijd van tien jaar is woensdagochtend voor het eerst in de geschiedenis onder nul gedaald, tot -0,03 procent. Dat wil zeggen dat een belegger die nu zo'n staatsobligatie koopt meer betaalt dan hij de komende tien jaar zal terugkrijgen van de staat in de vorm van rente en de terugbetaling van de hoofdsom op de vervaldag in 2029.

Waarom zakt de tienjaarsrente onder nul?

De rente daalt als de obligatiekoersen stijgen, wat betekent dat meer mensen staatsobligaties kopen.

De langetermijnrente is de jongste weken sterk gedaald omdat de Europese Centrale Bank (ECB) herhaaldelijk liet doorschemeren dat ze extra stimuli plant. ECB-voorzitter Mario Draghi en verscheidene bestuurders signaleerden dat ze overwegen de beleidsrente verder te verlagen en/of de aankoop van obligaties te hervatten. Ze plannen actie om de te lage inflatie op te krikken.

De depositorente van de ECB bedraagt nu -0,4 procent. Banken die er hun geld stockeren, moeten dus bijbetalen in plaats van dat ze rente krijgen. Een verlaging van die rente zou de kortetermijnrente omlaag duwen en normaal gezien ook de langetermijnrente verder doen dalen.

De aankoop van obligaties door de ECB ondersteunt dan weer rechtstreeks de obligatiekoersen en drukt zo de langetermijnrente. De ECB kocht van 2014 tot en met 2018 voor bijna 2.600 miljard euro staatsobligaties en ander schuldpapier. 

Zijn er nog landen met negatieve rentes?

Er zijn steeds meer Europese landen waar de tienjaarsrente lager is dan nul. De Zwitserse rente is met -0,6 procent het laagst. Ook in onder meer Duitsland, Nederland en Frankrijk is de tienjaarsrente negatief. Buiten Europa is Japan het belangrijkste land met een tienjaarsrente onder nul.

In Italië en de VS daarentegen is de langetermijnrente nog steeds veel hoger dan nul. Beleggers eisen een hogere rente bij de aankoop van Italiaans overheidspapier, omdat Italië een hoge overheidsschuld heeft en ermee dreigt de Europese begrotingsnormen te overtreden. De hoge Amerikaanse langetermijnrente weerspiegelt het strakker monetair beleid van de centrale bank (Fed). De basisrente van de Fed bedraagt 2,25 à 2,5 procent.

Hoe belangrijk is de meevaller voor de overheid?

De daling heeft geen onmiddellijke gevolgen voor de schatkist. Er ontstaat pas een extra meevaller als de schatkist geld ontleent door nieuwe staatsobligaties uit te geven. De volgende uitgifte van staatsobligaties is op 22 juli.

Maar dankzij de forse daling van de korte- en langetermijnrente in de voorbije jaren boekte de overheid al enorme meevallers. De rentelasten van alle Belgische overheden samen daalden tussen 2008 en 2018 van 14 naar 10,2 miljard euro, hoewel de overheidsschuld in die periode toenam van 328 naar 460 miljard euro.

De federale overheid profiteert nog vele jaren van de lage rente. Ze heeft de looptijd van haar schuld verhoogd naar bijna tien jaar en de lage rente dus vastgeklikt voor een lange periode. Hoe langer de looptijd van de schuld, hoe minder de overheid elk jaar moet ontlenen en hoe kleiner de kwetsbaarheid voor een rentestijging.

Daalt de rente op woonkredieten ook?

De negatieve tienjaarsrente zal normaal gezien de rente op hypothecaire kredieten waarvan de rente tien jaar vastligt voort doen dalen. Maar een daling van de marktrente leidt niet noodzakelijk tot een even grote daling van de rente op woonkredieten. De Nationale Bank vindt dat de Belgische banken te weinig verdienen op hypothecaire kredieten en heeft de banken gevraagd de marges te verhogen.

Wat zijn de gevolgen voor spaarders?

De daling van de langetermijnrente zal wellicht de rente op langlopende kasbons en termijnrekeningen en op tak21-spaarverzekeringen meer verlagen. Dat is slecht nieuws voor voorzichtige spaarders.

De negatieve tienjaarsrente heeft weinig of geen gevolgen voor de spaarrente. De rente op spaarboekjes wordt vooral bepaald door de rente op de korte en halflange termijn en is in veel gevallen al verlaagd naar het wettelijk minimum van 0,11 procent. Een renteverlaging van de ECB kan wel tot gevolg hebben dat banken het mes zetten in de rente op spaarboekjes die nog meer bieden dan het wettelijk minimum. 

Blijft de langetermijnrente dalen?

Dat is moeilijk te voorspellen. Obligatiespecialisten zeggen al jaren dat de langetermijnrente zal stijgen, maar ze kregen tot dusver ongelijk. De Amerikaanse zakenbank Morgan Stanley ziet de Belgische tienjaarsrente opveren naar 0,25 procent eind 2019 en 0,35 procent midden 2020.