'Angst helpt niet om het klimaatprobleem op te lossen'

We worden platgeslagen met berichten over een naderende apocalyps. De gletsjers smelten sneller dan gedacht, het zeeniveau stijgt, hittegolven, overstromingen, orkanen en bosbranden zullen nog toenemen en de ijsberen zijn met uitsterven bedreigd.

Toch zal angst ons niet helpen om de opwarming van de aarde tegen te gaan, zegt de Canadese klimaatwetenschapster Katharine Hayhoe. ‘Angst geeft ons de adrenaline die nodig is om weg te lopen van een hongerige beer. Angst is echter geen goede motivatie om op langere termijn iets te doen aan het klimaatprobleem’, zegt ze. ‘De mens kan het psychologisch niet aan om lang bang te zijn. Dan distantieert hij zich en keert hij het probleem de rug toe. Als we het toch niet kunnen oplossen, waarom zouden we dan nog proberen?’ In de plaats pleit Hayhoe voor ‘rationele hoop’. ‘Rationeel’ omdat we de problemen niet mogen minimaliseren. ‘Hoop’ omdat we er met doemberichten alleen niet zullen komen.

Hayhoe is een naam als een klok in de klimaatwetenschap. Ze belandde in 2014 op de prestigieuze ‘Time 100’-lijst met de 100 meest invloedrijke personen ter wereld. Ze stond er in het gezelschap van onder andere de toenmalige Amerikaanse president Barack Obama, Amazon-topman Jeff Bezos, Alibaba-CEO Jack Ma, de Duitse kanselier Angela Merkel en de superster Beyoncé.

Ze staat bekend als iemand die de bevindingen van de klimaatwetenschap bevattelijk kan uitleggen aan niet-wetenschappers en ze werd door het magazine Fortune uitgeroepen tot een van de 50 grootste wereldleiders van 2017.

Volgens Hayhoe gaan we er ten onrechte van uit dat de klimaatverandering geen impact zal hebben op ons persoonlijk leven. We denken dat ze alleen voelbaar is voor toekomstige generaties en mensen elders in de wereld. ‘Maar we zien nu al overal impact op ons dagelijkse leven’, zegt ze. ‘De wereld is vandaag helemaal anders dan 100 jaar geleden en zeker families die al jaren op dezelfde plek wonen, voelen die verandering. Ik woon in het westen van Texas en hoewel veel boeren er de klimaatverandering ontkennen, merken ze wel dat de zomers warmer worden en regen minder voorspelbaar. Zelfs klimaatontkenners schakelen over van irrigatie met sproeiers naar druppelirrigatie waarbij ze het water erg precies op de wortels aanbrengen. De mens is al volop bezig zich aan te passen, ook al beseffen we dat niet altijd.’

Voor een westerling met een kantoorbaan lijkt het toch eerder een ver-van-mijn-bedshow?

Katharine Hayhoe: ‘Het is een illusie dat het voor sommigen niet voelbaar is. Miami verhoogt de straten en installeert pompen om bij overstromingen het zeewater weg te krijgen. Overal bekijken overheden hoe ze kunnen omgaan met de impact van de klimaatverandering op bijvoorbeeld de watervoorzieningen en het energiesysteem. We zien de veranderingen, mensen passen zich aan, maar het gaat allemaal niet snel genoeg.’

U waarschuwde net nog dat angstzaaierij niet zal helpen om mensen meer inspanningen te doen leveren.

Hayhoe: ‘We moeten praten over de impact die we nu al zien. Tegelijk moeten we ook, zonder in sprookjes te geloven, de praktisch haalbare oplossingen aanhalen waaraan mensen hun steentje bijdragen. Als we het alleen hebben over het probleem, zonder naar de oplossing te kijken, voelen mensen zich machteloos en distantiëren ze zich. We moeten erkennen dat de bedreiging reëel is, maar tegelijk moeten we beseffen dat er oplossingen voorhanden zijn en dat onze keuzes ertoe doen.’

Aan welke oplossingen denkt u?

Hayhoe: ‘Er bestaan tal van innovaties en technologieën die hoopvol stemmen. Denk bijvoorbeeld aan regeneratieve landbouw die de bodem niet uitput, elektrische auto’s, biobrandstof voor vliegtuigen, energieopslag via batterijen en CO2opvang. De non-profitorganisatie Drawdown lijst jaarlijks 100 haalbare oplossingen voor de klimaatverandering op. Dat gaan van de usual suspects zoals windmolens bouwen en het aanplanten van tropische wouden, tot onverwachte zaken zoals de aanpak van voedselverspilling. Het wereldwijde aandeel van groene energie is nog niet wat het moet zijn, maar we komen toch al aan 20,5 procent groene stroom als je zon, wind, water, biomassa en kernenergie samentelt.’

Is dat niet al te optimistisch? Verschillende wetenschappers waarschuwen dat het moment nadert waarop de opwarming van de aarde een onomkeerbare kettingreactie in gang zet.

Hayhoe: ‘Er bestaat geen magische uitstootgrens waarbij alles wel goed komt als we eronder blijven. Je kan de limiet leggen op 1,5 graad Celsius opwarming of op 2 graden. Je kan zeggen dat het cruciaal wordt om tegen 2030 onze uitstoot terug te dringen, maar zo werkt het niet. Als we die zelfopgelegde doelen niet halen, wil dat niet zeggen dat alles in 2031 plots voorbij zal zijn. Elk jaar telt, elke inspanning telt en elke gigaton CO2 die we de lucht niet inblazen maakt een verschil.’

Wat is het verschil tussen een wereld die haar CO2-uitstoot drastisch terugdringt en een wereld die daar niet in slaagt?

Hayhoe: ‘In het eerste geval, dus als we de gemiddelde temperatuurstijging kunnen beperken tot 1,5 graad Celsius, krijgen we veranderingen die schade veroorzaken, maar waar we ons nog aan kunnen aanpassen. In het tweede scenario, met pakweg een temperatuurstijging van 4 graden, krijg je klimaatveranderingen die voorbij ons aanpassingsvermogen gaan. We krijgen dan een veel groter risico op volledige systemen die falen.’

Zoals?

Hayhoe: ‘Het kan betekenen dat een landbouweconomie in een bepaalde regio in elkaar stuikt, een stad zonder watervoorraad valt of een regio onbewoonbaar wordt door de stijging van het zeeniveau. Twee derde van de grootste steden ter wereld ligt een meter boven het zeeniveau. Voor falende staten die nu al politiek instabiel zijn, kan het de laatste druppel zijn die hen over de rand duwt.’

Zal de mensheid dan overleven?

Hayhoe: ‘Dat is geen vraag waar ik als klimaatwetenschapper op kan antwoorden. Zal er nog land zijn dat niet onder water staat? Ja. Zal er nog land zijn waarop we gewassen kunnen verbouwen? Ja. Maar zullen we ook 8 miljard mensen kunnen onderhouden? Waarschijnlijk niet. We zullen veel minder land ter beschikking hebben. Er zullen sterkere orkanen komen, meer regen en intensere hittegolven. De klimaatverandering brengt de menselijke beschaving in gevaar.’

‘Het klimaat verandert sneller dan we ooit in de geschiedenis van de mensheid hebben meegemaakt. De laatste keer dat de koolstofniveaus in de atmosfeer zo hoog waren als vandaag, was miljoenen jaren geleden. Toen was nog geen sprake van de mens. Nadat het klimaat zich toen had aangepast, stond het zeeniveau 20 meter hoger dan vandaag. We zijn daar totaal niet op voorbereid.’

Nu schetst u toch een apocalyptisch beeld.

Hayhoe: ‘Ik toon mensen de verschillende scenario’s van hoe de wereld eruit kan zien. Bepalend zal zijn welke keuzes we maken.’

De transitie zal geld kosten. Wat vertelt u aan mensen die hun vliegtickets duurder zien worden en die almaar hogere milieubelastingen moeten betalen om met de auto te mogen rijden?

Hayhoe: ‘Er zijn zeker zaken die duurder zullen worden, maar klimaatverandering kost ons nu al handenvol geld. We moeten de prijs om onze uitstoot terug te dringen afwegen tegen de enorme factuur als we niets doen. Verzekeringspremies gaan nu al wereldwijd omhoog door de grotere natuurrisico’s.’

Als de inzet zo groot is, waarom lukt het dan niet onze uitstoot terug te dringen?

Hayhoe: ‘Er bestaat geen vrije markt. Fossiele brandstoffen worden volgens een berekening van het IMF wereldwijd met 160.000 dollar per seconde gesubsidieerd. Er is dus geen gelijk speelveld. De kaarten worden geschud in het nadeel van propere energie waardoor de transitie niet snel genoeg gaat. Als je een lijst opzoekt van de grootste bedrijven ter wereld volgens omzet, dankt de meerderheid daarvan zijn financieel succes aan de exploitatie, verwerking en verkoop van fossiele brandstoffen, of aan de productie van wagens die rijden op fossiele brandstof. We spreken dus over een gigantische shift die nodig is in het economische machtsevenwicht.’

De oliereuzen hebben er jarenlang alles aan gedaan om de impact van de opwarming van de aarde te minimaliseren.

Hayhoe: ‘De revolutie waar we voor staan is even ingrijpend als de afschaffing van de slavernij destijds. De Franse historicus Jean-François Mouhot toonde dat de voorstanders van de slavernij in de 19de eeuw een paar van dezelfde argumenten gebruikten die we vandaag zien in het debat over klimaatverandering. ‘We hebben slavernij nodig, want onze economie is er op gebouwd en anders zal onze economie instorten’, zeiden ze. Het zijn dezelfde argumenten waarmee sommigen ons nu afhankelijk willen houden van fossiele brandstoffen. We vragen veel van mensen, maar het is een omslag die we ook in het verleden hebben kunnen maken omdat het de juiste was.’

Het einde van de slavernij in de VS ging gepaard met een burgeroorlog. Staat ons straks een klimaatoorlog te wachten?

Hayhoe: ‘Ik zeg het niet graag, maar die mogelijkheid bestaat. De klimaatverandering zet een turbo op andere bedreigingen. Ze versnelt niet alleen andere milieuproblemen zoals luchtvervuiling, het verlies van biodiversiteit en tropisch regenwoud. Ze verergert ook humanitaire kwesties zoals armoede, honger, ziekte, politieke instabiliteit en de vluchtelingencrisis. Verschillende politieke wetenschappers waarschuwen zelfs voor het gevaar dat de klimaatverandering tot een totalitair regime kan leiden. Hoe meer natuurrampen gebeuren, hoe meer macht mensen hun overheid willen geven om iets te doen aan de overstromingen, de stormen, de droogte en de vernietiging. Klimaatverandering zou in de toekomst dus het einde van de democratie kunnen betekenen.’

Dringt de urgentie voldoende door bij de leiders van deze wereld?

Hayhoe: ‘De meeste termijnen waarvoor een politicus verkozen wordt, zijn te kort om acties te ondernemen en ook het resultaat te zien. Daarom helpt het te praten over de bijkomende voordelen. Kolencentrales sluiten, heeft bijvoorbeeld niet alleen een gunstige impact op het klimaat, maar bevordert ook de luchtkwaliteit en de gezondheid in de omgeving. Jaarlijks sterven wereldwijd bijna 9 miljoen mensen door luchtvervuiling. Dat zijn argumenten waarmee een politicus aan de slag kan.’

Waarom bent u ondanks alles nog altijd hoopvol?

Hayhoe: ‘Er beweegt iets. Er is het akkoord van Parijs uit 2015, de klimaatbetogingen, nieuwe technologieën om CO2 uit de lucht te halen en er materialen of brandstof van te maken. Het leger investeert in schone energie, de Rockefeller Foundation haalt investeringen weg uit fossiele brandstof en individuele acties van mensen en bedrijven stemmen mij hoopvol. Als we 40 jaar geleden hadden gestaan waar we vandaag staan, dan zou ik vrij optimistisch geweest zijn, maar sindsdien hebben we decennia verspild waardoor we nu gedwongen worden veel sneller met oplossingen te komen.’

‘Toch blijft het cruciaal een hoopgevend beeld te schetsen zodat mensen weten waarom hun acties ertoe doen. We zullen er niet komen met aan de ene kant een apocalyptisch toekomstbeeld van een onleefbare opgewarmde aarde en aan de andere kant het doembeeld van een economie die we kapot moeten maken om onze uitstoot terug te dringen. Ik wil mensen tonen dat een alternatief mogelijk is en dat we kunnen kiezen voor een veilige, gezonde wereld zonder vervuiling.’