VVD maakt Nederlandse formatie complex met weigering regeringsdeelname

'De grote winnaars zijn de PVV en NSC. Ons past na 13 jaar een andere rol. De kiezer heeft ook gezegd: VVD, sla een rondje over.' Dat zei Dilan Yesilgöz, de partijleider van de VVD, vrijdag aan de Nederlandse openbare omroep NOS.

De rechts-liberale VVD werd na de stembusslag de derde fractie, na de Partij voor de Vrijheid (PVV) van Geert Wilders en de combinatie GroenLinks-PvdA met lijsttrekker Frans Timmermans. Nieuw Sociaal Contract (NSC) van Pieter Omtzigt haalde vanuit het niets 20 zetels. Van de 34 zitjes die de VVD in 2021 veroverde, blijven er nog 24 over, een verlies van tien Kamerzetels.

'Dat is bijna een derde, en een signaal van de kiezer. Maar we gaan ook weer niet al de mensen die wel op ons gestemd hebben de rug toekeren', zei VVD-partijleider Yesilgöz. Hoewel een oppositiekuur haar voorkeur heeft, staat ze ervoor open een nieuw centrumrechts kabinet gedoogsteun te bieden. 'Constructieve voorstellen zullen we steunen, het is dus een vorm van gedogen'

Verkenner

Yesilgöz maakte het VVD-standpunt bekend vlak voor een bijeenkomst met Kamervoorzitster Vera Bergkamp. Die heeft een verkenner aangewezen voor de eerste fase van de kabinetsformatie. Het gaat om de PVV'er Gom van Strien, die lid is van de Nederlandse Eerste Kamer. 'Ik ben blij dat we een verkenner hebben voor wie een zeer groot draagvlak is', zei Bergkamp.

De 72-jarige Van Strien, die al 13 jaar senator is, is op voordracht van de PVV en met instemming van de andere partijen het veld ingestuurd om de coalitiemogelijkheden te onderzoeken. Hij zal met de partijen bespreken hoe ze de verkiezingsuitslag interpreteren en met wie ze bereid zijn samen te werken. De bedoeling is dat Van Strien op 5 december verslag uitbrengt over de voortgang van de gesprekken.

Werkbare coalitie

Met haar demarche maakt Yesilgöz de zoektocht naar een werkbare coalitie een pak complexer. De meest voor de hand liggende formule - een rechts kabinet van de PVV, de VVD en NSC - is geen optie meer als ze bij haar standpunt blijft. Zelfs aangevuld met de zeven zetels van de BoerBurgerBeweging (BBB) is er geen meerderheid in de Tweede Kamer. Tenzij Wilders voor een constellatie met gedoogsteun gaat.

De vraag is hoe strategisch en onomkeerbaar Yesilgöz' snelle afwijzing van regeringsdeelname is. Ze gooit de bal nadrukkelijk in het kamp van Wilders en Omtzigt, terwijl niemand zit te wachten op een lange formatie. De vorming van het vorige kabinet-Rutte IV, dat in de zomer sneuvelde, duurde 271 dagen en was de langste formatie ooit in Nederland.

Wilders zei 'erg teleurgesteld' te zijn. 'Dit kan een heel lange formatie worden. Dat is niet wat de kiezer wil. Die wil massaal een centrumrechts meerderheidskabinet, waarin de VVD meebestuurt.' Wilders ziet een lichtpuntje in de mogelijkheid van gedoogsteun, 'al zal de VVD aan de verkenner duidelijk moeten maken hoe reëel dat plan is'.

Dat de VVD de vlucht vooruit neemt, verbaast ook de andere partijen. 'Het is een nachtmerrie als je straks weer meer dan een jaar gaat formeren', zei BBB-partijleidster Caroline van der Plas. 'Daar is Nederland niet bij gebaat.' NSC-leider Pieter Omtzigt noemt het een 'heel bijzondere move' en zegt sowieso verantwoordelijkheid te willen opnemen. 'Op welke manier, dat zullen we met de verkenner bespreken.'