Sociale zekerheid splitsen is geen garantie voor begroting in evenwicht

Over het onlangs voorgestelde programma van de PS is al veel kritische inkt gevloeid. Terecht. In het huidige economische klimaat is inderdaad weinig ruimte voor een kortere werkweek zonder loonverlies. Eerst moet onze productiviteit omhoog en moet de toekomst van onze maakindustrie worden veiliggesteld. Als we er niet in slagen innovatiever te produceren met minder inputs, kan minder werken ons alleen maar verarmen.

Een zoveelste slogan dus, die alleen de radicale achterban bedient. Het valt dan ook niet te verbazen dat de politieke tegenzet in Vlaanderen bijna even sloganesk was: ‘Dat ze hun luchtkastelen dan maar zelf betalen.’ Klinkt logisch, maar dat kan alleen als Vlaanderen zich unilateraal afscheurt van België. Een luchtkasteel op zich.

In elk alternatief scenario van ver doorgedreven autonomie, zoals het confederalisme voorgesteld door de N-VA, blijft België bestaan. Dat betekent dat voor de begrotingsregels maar één cijfer telt, wanneer Europa jaarlijks de rekening maakt voor alle lidstaten, en dat is de optelsom van alle begrotingen van alle Belgische (deel)-entiteiten: alle gewesten, gemeenschappen, gemeenschapscommissies, de sociale zekerheid en de federale overheid tellen mee. Zelfs als we het leeuwendeel van de resterende federale uitgaven, zijnde de sociale zekerheid, opsplitsen en decentraliseren, maakt dat voor Europa dus weinig uit. Een onhoudbaar tekort in de nieuwbakken Waalse of Brusselse gezondheidszorg zou uiteindelijk nog altijd opgevangen moeten worden door de rest van het land. Zolang België blijft bestaan, zullen de financiële markten daar trouwens altijd van uitgaan als ze de Waalse of Brusselse schuld herfinancieren.

Afglijden in kwaliteit

Het serieuzere argument voor een opsplitsing gaat ervan uit dat we de sociale zekerheid beter kunnen hervormen op regionaal niveau. Omdat de voorkeuren federaal te ver uit elkaar liggen en de onderhandelingen vaak blokkeren, zo wil de redenering, pakken we de uitdaging van de vergrijzing best aan op Vlaams, Waals en Brussels niveau.

Maar in dat geval ligt de bewijslast bij wie zo’n radicale omwenteling voorstelt. Waarom zouden Vlamingen onderling beter in staat zijn een verhoging van de pensioenleeftijd of een herziening van de ziekenhuisfinanciering te organiseren? Waarom zouden de deelentiteiten er beter in slagen dan de federale overheid efficiënter te besturen?

Geen overbodige vraag, want transport en onderwijs, de grootste budgetten van de gewesten en gemeenschappen, scoren ondermaats vergeleken met de buurlanden, maar kosten toch meer. Wat we regionaal doen, doen we niet automatisch beter, en al zeker niet in een verweven economie zoals de Belgische, waar samenwerking noodzakelijk is.

Stel je voor dat het de gedecentraliseerde gezondheidszorg vergaat zoals het onderwijs en we afglijden in kwaliteit en efficiëntie, dan is er bovendien niets wat de federale overheid daaraan kan doen. In België is er namelijk geen federale scheidsrechter.

Samen met het vereenvoudigen van het systeem, door bijvoorbeeld de gemeenschappen en gemeenschapscommissies te laten opgaan in de gewesten (met aangepaste regeling voor onderwijs en cultuur in Brussel), kan het aanstellen van zo’n scheidsrechter weleens een grotere besparing inhouden. Die rol kan worden gespeeld door een onafhankelijke instantie, een soort van ‘mini-Europese Commissie’, die de begrotingsregels en adviezen van de Europese Commissie, het IMF of de OESO naar de deelstaten vertaalt en juridisch afdwingbaar kan maken.

Net zoals het nieuwe Europese begrotingskader, dat ruimte geeft voor groene, digitale, maar ook sociale investeringen zoals onderwijs en kinderopvang, kan op die manier voor elke deelstaat een specifiek begrotingspad en hervormingstraject worden opgesteld. Dat kan zelfs aangevuld worden met ‘spending reviews’, uitgevoerd door onafhankelijke experts in elke deelstaat.

Wat we zelf doen, doen we bij het doorlichten van de overheid dan hopelijk echt beter.