Opium

Door Frank Van Massenhove

Een paar weken later kwamen twee vakbonden ons melden dat ze de plannen zouden steunen. ‘Onze leden zeggen ons dat het management meer met hun geluk inzit dan de vakbond’, vertelden de voormannen van de christelijke en de liberale vakbond me.

Bij de derde vakbond gaven ze toe dat ze dat van het geluk ook gehoord hadden, maar men vond dat zij wel wisten wat goed was voor hun leden. Ze blijven zich tot op de dag van vandaag, ook na alle pluimpjes die onze mensen krijgen van media, pers en bevolking, tegen de verandering verzetten. ‘Jullie zijn toch de Algemene Centrale vóór en niet tegen de Openbare Diensten?’, vroeg ik hun. Het kordate antwoord: ‘We zijn altijd tegen de bazen.’

Het is een rode draad (no pun intended) die door de dichte gelederen van de socialistische beweging loopt. Meer dan een eeuw later valt de keuze tegen het revolutionaire socialisme en voor het reformisme, de meeste socialisten, emotioneel nog altijd zwaar. Politiek gedoogt men de vrije markt en als er regeringsverantwoordelijkheid gedragen wordt, wordt ze zelfs impliciet ondersteund, maar aanvaarden gaat te ver. De strijd tussen arbeid en kapitaal blijft de grondtoon van het denken, zelfs bij de meest gemodereerde sociaaldemocraat.

Rutger Bregman, nog altijd maar 27, stelt in zijn indrukwekkende boek ‘De geschiedenis van de vooruitgang’, op basis van massa’s feiten vast: ‘Het kapitalisme is een van de grootste uitvindingen in de geschiedenis van de mensheid. Het is de belangrijkste motor van de vooruitgang. Vrijhandel in goederen en diensten is de bron van rijkdom, vrijheid en beschaving.’ Bregman was te gast op het recente congres van de sp.a, maar het is zeer de vraag of de boodschap is overgekomen.

Indien niet zal de partij blijven sukkelen met de spreidstand die haar nu al een paar decennia zuur opbreekt: walgen van wie groei creëert, maar wel eisen dat de opbrengst ervan rechtmatig wordt verspreid over alle geledingen van de maatschappij. Het gevolg is dat de terechte vraag naar een rechtvaardige herverdeling schril en vals klinkt. Het is een ongemakkelijke houding die door een steeds groter deel van de bevolking als schijnheilig wordt ervaren en dus ongenadig wordt afgestraft in het stemlokaal.

De nieuwe fase in het kapitalisme dreigt nog meer onheil te veroorzaken in sociaaldemocratische rangen. Naast belastingen was werken in de linkse bijbel de geprefereerde manier om rijkdom te herverdelen. Door te werken kreeg iedereen een menswaardig loon, waardoor men waardig kon leven. Werken is dus niet alleen een methode om in zijn materiële noden te voorzien maar ook de belangrijkste zingever. De socialistische droom was volledige tewerkstelling. Het werd zelfs nog in 2000 met zoveel woorden gezegd door Tony Blair.

Maar anno 2015 worden we geconfronteerd met een economisch herstel zonder bijkomende jobs. In de uitstekende reeks daarover in De Standaard wordt als uitleg gegeven dat ‘digitale bedrijven steeds minder kapitaal en investeringen nodig hebben om financiële waarde te creëren. En daardoor ook steeds minder werknemers.’

Als die tendens doorzet, verliest werken zijn functie als herverdeler en zingever. Voor steeds meer mensen, ook voor Bregman, staat het als een paal boven water dat we afstevenen op systemen van basisinkomen die mensen toelaten een alternatief voor hun zingeving te vinden in andere domeinen dan het werk.

De gigantische hamvraag blijft: hoe zal men de ongelijkheid bestrijden? Paul Krugman liet vorige week op een internationaal vakbondscongres (De Tijd, 17 april) geen spaander heel van theorieën als ‘geen groei met grote ongelijkheid’ en ‘streven naar gelijkheid hindert de groei’. Maar hij sprak zich wel ondubbelzinnig uit voor verregaande herverdeling. ‘Hoe ongelijker de samenleving, hoe gepolariseerder de politiek en hoe groter de kans dat je het verkeerde beleid voert voor de bevolking.’

De sociaaldemocratie zal, wil ze overleven in de 21ste eeuw, haar oude vormen en gedachten moeten afslachten, de gereguleerde duurzame groei omhelzen en op zoek gaan naar nieuwe herverdelingsmechanismen. Maar zij niet alleen, ook liberalen die zich de ideeën van Adam Smith nog herinneren en weten dat ook hij tegenstander was van groeiende ongelijkheid, zijn aan diepgaand denkwerk toe. Bregman ziet noch voor het socialisme noch voor het liberalisme enige toekomst. Zijn kurkdroge analyse: ‘Ideologie is geseculariseerde godsdienst.’ Zou ook geseculariseerde godsdienst opium voor het volk zijn?

Frank Van Massenhove is voorzitter van de federale overheidsdienst Sociale Zekerheid. Hij schrijft deze column in eigen naam.