Een nieuwe staatshervorming is geen tijdverlies

De manier waarop veel Vlaamse politici in de weken voor de federale verkiezingen over een staatshervorming na 2024 spreken, is veelzeggend. ‘Tijdverlies’, zegt premier Alexander De Croo. Open VLD-voorzitter Tom Ongena spreekt van ‘maandenlange blokkering’ en zegt ‘onmiddellijk met grote hervormingen te willen beginnen’.

Nog los van het feit dat dat weinig geloofwaardig is van een partij die al een kwarteeuw ononderbroken in de federale regering zit en die regering de voorbije jaren zelfs leidde zonder die zogenaamde ‘grote hervormingen’ door te voeren, is de suggestie dat een staatshervorming tijdverlies is fout. Een staatshervorming drijft de communautaire conflicten niet op de spits.

Uit het recente doctoraat van onderzoeker Maxime Vandenberghe (UGent) blijkt dat de voorbije zes staatshervormingen de spanningen tussen Vlaamse en Franstalige partijen niet hebben opgepookt, maar dat ze tot een daling van het aantal communautaire conflicten hebben geleid. Door bevoegdheden waarover tussen Vlaamse en Franstalige partijen structureel onenigheid bestond over te dragen aan de deelstaten werd de federale regering van een hoofdpijndossier verlost en konden de dossiers in kwestie, zoals de kinderbijslag, op deelstatelijk niveau worden hervormd.

Ondanks het voortdurende geklaag over de complexiteit en de starheid van de Belgische staatsstructuur kan niet worden ontkend dat staatshervormingen een belangrijke belofte inlossen: de pacificatie van de communautaire breuklijn. Dat bewijst ook de juridische praktijk. De jongste jaren gaat nog geen 10 procent van de rechtszaken bij het Grondwettelijk Hof over de bevoegdheidsverdeling tussen de deelstaten en de federale overheid. Het aantal vernietigingsberoepen dat de ene overheid tegen de andere instelt, is op één hand te tellen. Staatshervormingen zijn met andere woorden niet de oorzaak van communautaire conflicten, maar de oplossing ervoor. En dus geen tijdverlies.

Stoere uitspraken

Misschien zit het tijdverlies eerder in de stoere uitspraken van Vlaamse politici dat de volgende federale regering deze keer wel grote hervormingen zal doen. De Vlaamse politieke partijen worden in die zin om de vijf jaar opnieuw geboren. Na afloop van een regering die zelf toegeeft niet structureel te hebben hervormd, zeggen alle regeringspartijen unisono dat dat na de verkiezingen met dezelfde partijen plots wel zal lukken en dat er dan echt geen tijd is voor een staatshervorming. Dat proces herhaalt zich om de vijf jaar, zonder grote hervormingen en zonder staatshervorming.

Het klopt dat hervormingen op deelstatelijk niveau niet altijd vlotter verlopen, maar op zijn minst wordt één politieke breuklijn, de communautaire, gepacificeerd. In een context waarin het versplinterde partijlandschap grote akkoorden over de taalgrens heen verhindert, is dat een belangrijk argument.   

Als politici het menen met enorme uitdagingen als de klimaatverandering, de vergrijzing en de begroting die grote hervormingen noodzakelijk maken, kunnen ze zich niet de luxe permitteren de onderliggende staatsstructuur af te doen als een speeltje van juristen in een ivoren toren of als flamingantische romantiek. Staatshervorming is een middel om belangrijke dossiers te deblokkeren en grote hervormingen te kunnen doorvoeren. En ja, misschien is een eenmalige lange communautaire onderhandeling met de Franstalige partijen dat wel waard.