De quiet quitters van de democratie

Ten oorlog. Benieuwd of dat een verkiezingsthema wordt. Alarmerende voorzetten zijn er genoeg, uit verschillende landen en met bronnen uit de top van het leger. De Duitse minister van Defensie Boris Pistorius waarschuwde dat de Russische president Vladimir Poetin de NAVO binnen korte termijn kan aanvallen. In het Verenigd Koninkrijk meent generaal Sir Patrick Sanders dat de bevolking zich schrap moet zetten voor een ‘aankomende oorlog’. Ook de Nederlandse hoge NAVO-pief Rob Bauer maant de samenleving aan zich voor te bereiden.

Ook politici luiden de alarmbel. Christendemocratische lijsttrekkers uit de Benelux pleitten in deze krant voor een Europees commissaris voor Defensie, inclusief een onafhankelijke Europese defensiestrategie met bijbehorend budget. Een pleidooi voor een Europese legermacht houdt zeker steek in deze woelige tijden waarin Rusland zich herbewapent en Poetin misschien wel in de verleiding komt de Baltische staten aan te vallen. Daarnaast bestaat de kans dat Donald Trump als de nieuwe Amerikaanse president het vertikt Europa militair de hand te reiken.

Wantrouwen

Kan. Zou. Misschien. Onzekerheden genoeg en een gewaarschuwd man is er twee waard. Maar wat met de psychologische oorlogsvoering in eigen rangen? Die is al begonnen. Tegen wie? De vijand binnenin. Een groeiende groep kiezers wantrouwt meer en meer de overheid, in beide landsdelen en zelfs op het meest nabije bestuursniveau.

In Vlaanderen is volgens de Gemeentemonitor het vertrouwen in het lokaal bestuur gezakt naar 29 procent, het laagste peil ooit. In Wallonië ligt dat vertrouwen hoger, maar uit de recente Sociale Barometer 2023 blijkt de federale regering er slechts 39 procent van de burgers te bekoren. Het Waals Gewest scoort niet beter, met het vertrouwen van 35 procent van de Walen. Tien jaar geleden was dat nog het dubbele. Ook het vertrouwen in de Europese instellingen keldert.

De wantrouwers hebben zo hun eigen redenen om afstand te nemen van de politiek. De respondenten van de Sociale Barometer van Wallonië maken gewag van ‘politici als praatjesmakers’. Maar ook de complexiteit van de politieke besluitvorming stoot af.  

Complexiteit in combo met een vermeend gevoel van bedrog. Het zijn zonder meer de basisingrediënten voor het complotdenken dat gevoed wordt door opeenvolgende crisissen. En dat zijn er heel wat sinds de eerste lockdown bijna vier jaar geleden: van de pandemie over de oorlog in Oekraïne, van toenemende energieprijzen over hoge inflatie, tot weer een oorlog in het Midden-Oosten toe. En tussendoor een ongeëvenaarde ecologische polycrisis als constante. Overweldigend allemaal, en wie treft schuld?

Voor de afhakende kiezer zijn dat de systeempartijen. Bij de laatste verkiezingen van 2019 brachten liefst 1,3 miljoen stemgerechtigde Belgen geen of een ongeldige stem uit. Dat is ruim 17 procent van de stemmen. Het zijn de quiet quitters van de democratie. Hun aantal neemt dit jaar ongetwijfeld toe, vooral ook door de afschaffing van de opkomstplicht bij de lokale verkiezingen.

Het politieke wantrouwen van de stille afhakers lijkt onschuldig, maar vormt een van de fundamenten van de huidige psychologische oorlogsvoering. In het kieshokje is de stille afhaker niet te zien, maar online of aan de toog maakt hij al eens grote sier met complottheorieën die steevast kinderen als slachtoffer opvoeren.

We zagen het bij de coronaprotesten en de heisa rond Evras, een handboek over seksualiteit in het Franstalige onderwijs. We zien het bij de jaarlijkse Zwarte Piet-discussie en laatst nog bij de boerenprotesten. ‘De wereldelite is tegen écht vlees. Ze is erop uit onze kinderen plastic te doen eten’, meldde een wantrouwer in een van de virtuele labyrinten. Dat het tijd is voor een Europees leger, jazeker. Maar dan in eerste instantie een psychologische krijgsmacht, tegen complotten en voor meer vertrouwen.