Russische dreiging is niet louter militair

De kwaliteit van het publieke debat over de oorlog in Oekraïne baart ons zorgen. Almaar meer wordt het gereduceerd tot een ogenschijnlijk eenvoudig militair vraagstuk. Aan het ene uiterste zien we de recente waarschuwingen van hooggeplaatste militairen uit binnen- en buitenland, onder wie de stafchef van het Belgische leger admiraal Michel Hofman, dat Europa zich moet voorbereiden op een directe oorlog met Rusland. Aan het andere uiterste zien we de critici van de westerse militaire steun aan Oekraïne. Zij zetten de waarschuwingen doorgaans weg als de militaire top die vooral voor zijn eigen winkel spreekt.

In onzekere omstandigheden neigen we naar simplificaties om complexe problemen vatbaar te maken. Maar geen enkel hedendaags conflict is puur militair van aard, zeker niet de oorlog in Oekraïne. Evenmin is de Russische dreiging voor onze samenleving louter militair.

Radio en zaklamp

De oproep dat we maar beter snel gaan onderhandelen met de Russische president Vladimir Poetin is een symptoom van die simplificatiedrang. Dat Rusland vredesverdragen zelden respecteert, wordt daarbij maar al te gemakkelijk vergeten.

Een kernmacht daag je niet uit, aldus de voorstanders van een snelle onderhandelde vrede. Grootschalige NAVO-oefeningen zoals het recente Steadfast Defender 2024 worden vanuit die optiek als een nodeloze provocatie beschouwd. Nochtans is de militaire dreiging voor de Oost-Europese en (recent toegetreden) Scandinavische NAVO-lidstaten reëel. Investeren in een geloofwaardige Europese defensiecapaciteit is dan ook noodzakelijk, ook voor ons. Met Donald Trump als waarschijnlijke Amerikaanse presidentskandidaat wordt die urgentie alleen maar groter.

Als admiraal Rob Bauer, de Nederlandse voorzitter van het NAVO Militair Comité, aanraadt een radio op batterijen en een zaklamp in huis te halen, is het gemakkelijk ook dat te reduceren tot militaire paniekzaaierij. Uiteraard is het onwaarschijnlijk dat Russische tanks morgen Brussel binnenrollen. De boodschap is genuanceerder: een weerbare samenleving die tegen dreigingen bestand is, vraagt meer dan alleen militaire capaciteit. De oorlog in Oekraïne maakt duidelijk hoe complex de Russische dreiging is. Ze is een uitdaging voor de hele maatschappij.

Geen week gaat voorbij zonder nieuw bewijs van Russische pogingen tot inmenging in onze politieke processen en het maatschappelijk debat. Deze week nog, op 30 januari, opende het Europees Parlement een onderzoek naar het Letse parlementslid Tatjana Ždanoka wegens verdenking van spionage voor Rusland. De bewijslast, gepubliceerd door onderzoeksjournalisten van The Insider, bevestigt eerdere vermoedens over Ždanoka’s activiteiten.

Enkele dagen eerder, op 26 januari, werd bekend dat het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken een grootschalige Russische desinformatiecampagne op X heeft blootgelegd. Nepaccounts deden zich voor als, onder anderen, minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock. Met de verkiezingen voor het Europees Parlement in aantocht baart dat zorgen.

De werkelijke dreiging vanuit Rusland schuilt in de ambitie om onze manier van samenleven te ondermijnen. Twijfel zaaien over democratische normen en waarden die we te vaak als evident beschouwen, is een deel van die tactiek. Als we het publieke debat over onze veiligheid en die van de Oekraïners tot een zwart-wittegenstelling versimpelen, riskeren we net daaraan toe te geven.

Simplificatie

De complexiteit van de oorlog in Oekraïne erkennen, betekent ook dat we onder ogen moeten zien dat er geen eenvoudige oplossingen zijn. We moeten durven te benoemen welke maatschappelijke kosten en morele dilemma’s gepaard gaan met de voorgestelde beleidskeuzes. Als we pleiten voor het voorzetten van de militaire steun aan Oekraïne, impliceert dat ook dat bijkomende investeringen in de Europese defensie-industrie nodig zijn en lastige geschillen tussen EU-lidstaten moeten worden beslecht. Militaire steun is het urgentst, maar dient gepaard te gaan met civiele hulp om de Oekraïense democratie te consolideren.

Als we oproepen om de Oekraïense president Volodymyr Zelensky tot vredesonderhandelingen aan te sporen, moeten we ook daarvan de prijs erkennen. De door Rusland bezette gebieden opgeven, staat gelijk aan het ontzeggen van het zelfbeschikkingsrecht van Oekraïners en het ondermijnen van de internationale rechtsorde. Het levert de burgerbevolking van bezette gebieden, die gedwongen wordt Russische paspoorten aan te nemen, over aan Russische censuur, repressie en geweld. Het betekent ook dat we Poetin bevestigen in zijn imperialistische expansiedrift.

Ook wij zien de gruwelijke oorlog tegen Oekraïne het liefst zo snel mogelijk beëindigd. Maar de drang naar vrede mag niet leiden tot een simplificatie van het publieke debat. Als we als samenleving willen tonen dat we weerbaar zijn tegen dreigingen, moeten we complexe debatten durven te voeren. Net daarin schuilt de kracht van onze democratie. Media, academici en experten hebben de verschroeiende verantwoordelijkheid daar actief aan bij te dragen.