Alleen bijzondere machten kunnen supernota redden

De laatste hoop op een federale regering die voor het einde van het jaar een begroting goedgekeurd kan krijgen en hervormingen kan doorvoeren leek de afgelopen dagen definitief vervlogen. Na bijna een halfjaar aftasten bleek de socio-economische kloof tussen Vooruit en de andere Arizona-partijen toch te diep.  

Nog tragischer is dat heel wat hervormingen die formateur Bart De Wever (N-VA) in zijn supernota voorstelt wel degelijk door een meerderheid in het parlement worden gesteund. Ook Open VLD is in haar partijprogramma voorstander van pakweg de beperking van de werkloosheid in de tijd, een grote fiscale hervorming die de lasten op arbeid doet dalen, de strengere activering van langdurig zieken, de afschaffing van voordelige pensioenstelsels en een stevige flexibilisering van het arbeidsrecht.

Het probleem is dat een Zweedse coalitie met de N-VA, christendemocraten en liberalen in het parlement maar één zetel op overschot heeft. Dat betekent dat geen enkel parlementslid bij stemmingen ziek mag zijn en dat een tegenstem van één dissident parlementslid uit de meerderheid, bijvoorbeeld Jean-Marie Dedecker, volstaat om eender welke wet tegen te houden. Zo’n formule is simpelweg niet werkbaar.

Programmawetten

Een eindeloze regeringsvorming en een nog strikter begrotingscarcan van de Europese Commissie dreigen. In Wetstraatkringen en in ‘De Afspraak’ was daarom al sprake van programmawetten waarmee de Zweedse partijen een aantal socio-economische hervormingen kunnen bundelen en nog voor het einde van het jaar doorvoeren.

Die piste lijkt weinig realistisch: het is praktisch onhaalbaar om de geambieerde hervormingen enkel en alleen via een of meerdere programmawetten te regelen. Hervormingen van die omvang gaan altijd gepaard met een batterij aan uitvoeringsmaatregelen en praktische modaliteiten die de effectieve implementatie door alle overheidsdiensten mogelijk maken. Om te vermijden dat de socio-economische hervormingen papieren tijgers blijven, moeten in de loop van 2025 bijkomende wetswijzigingen en koninklijke besluiten worden aangenomen. Dat keldert de politieke haalbaarheid van deze piste, aangezien de implementatie van de hervormingen dan afhangt van een onwerkbare meerderheid van 76 zetels in het parlement.

Maar er is een alternatief. Volgens artikel 105 van de Grondwet kan een meerderheid in het parlement aan de federale regering tijdelijk bijzondere machten toekennen waarmee de regering in bepaalde domeinen wetten kan aannemen zonder dat het parlement die moet goedkeuren. De regering kan zo op eigen houtje snel hervormingen doorvoeren die het parlement pas achteraf moet bekrachtigen. Dat heeft als voordeel dat een regering snel en daadkrachtig kan optreden. Dat kan een minderheidsregering zijn, met de N-VA, de MR, Les Engagés en CD&V, maar ook een regering mét Open VLD, die over een krappe meerderheid beschikt.

Juridisch solide

Met die grondwettelijke techniek kunnen de Zweedse partijen, al dan niet met Open VLD, via de regering de socio-economische hervormingen uit de supernota doorvoeren, tijdig een begroting goedkeuren en zo een nog moeilijker budgettaire operatie vermijden.

Om op die techniek een beroep te doen, moet volgens het Grondwettelijk Hof wel sprake zijn van ‘uitzonderlijke omstandigheden’ die zulke bijzondere machten verantwoorden. Dat lijkt een hoge lat, maar de Raad van State en het Grondwettelijk Hof stellen zich in de rechtspraak terughoudend op. Bovendien bestaan enkele historische precedenten. De regering-Martens V devalueerde in 1982 via bijzonderemachtenwetten de frank, verwijzend naar onder meer de ‘hoge tekorten in de begroting en de sociale zekerheid’. Ook de regering-Dehaene II deed een beroep op de techniek om de Europese Maastrichtnorm te halen. Ook vandaag bestaat eensgezindheid over het budgettaire noodweer waarin ons land verkeert, waardoor de piste juridisch solide lijkt.

Vanuit juridisch oogpunt is zowel een scenario waarin Open VLD toetreedt tot de regering met bijzondere machten als een scenario waarbij Open VLD door middel van een bijzonderemachtenwet een minderheidsregering steunt denkbaar. In dat tweede scenario kan de steun van Open VLD voorwaardelijk zijn, in die zin dat een dergelijke bijzonderemachtenwet behoorlijk gedetailleerd de precieze speelruimte van de regering kan bepalen. Bovendien moeten de bijzondere machten in de tijd beperkt zijn en moeten de besluiten die op grond van de bijzondere machten zijn aangenomen na enkele maanden door het parlement worden bekrachtigd. Ook dat bezorgt Open VLD een stok achter de deur.

Met bijzondere machten kan een maandenlange politieke impasse en een verdere budgettaire ontsporing dus vermeden worden. Om het gebrek aan democratische legitimiteit van die piste te compenseren, lijkt het daarna aan de kiezer om zich over de doorgevoerde hervormingen uit te spreken.