In zowel de VS als Europa staat de liberale democratie op het spel

Dit jaar wordt de moeder van alle verkiezingen. Miljarden mensen trekken naar de stembus: in Taiwan, Pakistan, Wit-Rusland, Indonesië, Rusland, Indië, Mexico, België, de Europese Unie, de Verenigde Staten, Zuid-Afrika en wellicht ook het Verenigd Koninkrijk.

Bij sommige verkiezingen liggen de resultaten al vast. Je mag er gerust in zijn dat Vladimir Poetin op 17 maart vlot wordt herkozen als Russisch president. Ook Belaya Rus, de partij die de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko ondersteunt, behoudt wellicht haar meerderheid in het parlement in Minsk. Rishi Sunak en de Conservatieve Partij hebben in het Verenigd Koninkrijk een mirakel nodig om Keir Starmer en Labour van de overwinning te houden.

Maar in de meeste gevallen is de uitkomst onzeker. Dat maakt niet alleen de financiële markten nerveus, veel analisten vrezen voor de toekomst van het Westen zoals we het nu kennen. Het is geen overdrijving dat volgend jaar in zowel de Verenigde Staten als de Europese Unie de toekomst van de liberale democratie op het spel staat.

Als we de opiniepeilingen mogen geloven, is Donald Trump de grote favoriet om het Witte Huis te heroveren in november. In het Europees Parlement ziet het ernaar uit dat extreemrechts op weg is naar een recordaantal zetels in juni. En dat op een moment dat de democratie wereldwijd aan aantrekkingskracht inboet. Veel staats- en regeringsleiders in Latijns-Amerika, Afrika, het Midden-Oosten en Azië kijken al lang niet meer naar het Westen voor inspiratie, maar eerder naar Moskou of Peking.

Oekraïne

Op korte termijn is de onzekerheid over de verkiezingen en de positionering van politieke partijen op zoek naar electorale winst in zowel de VS als Europa slecht nieuws voor Oekraïne. In de VS zullen de Republikeinen in het Huis van Afgevaardigden het de regering van president Joe Biden heel moeilijk maken om nog geld naar Oekraïne te sturen. Ze hebben nieuwe middelen voor Kiev gekoppeld aan strenge maatregelen tegen migratie, die voor veel Democraten onaanvaardbaar zijn.

In de EU wordt het moeilijk voor Commissievoorzitster Ursula von der Leyen om haar belofte van 50 miljard euro vers geld voor Oekraïne te houden, zeker zolang de Hongaarse premier Viktor Orban daar een stokje voor blijft steken. Orban heeft ook duidelijk gemaakt aan zijn collega’s in de Europese Raad dat hij Von der Leyen niet terug wil voor een tweede termijn.

Op lange termijn is een meerderheid van de kiezers het erover eens dat de democratie op het spel staat in 2024. Over wat de grootste bedreiging voor hun politieke regime vormt, zijn ze het verre van eens. In de VS vrezen veel Democraten - en sommige Republikeinen - dat een tweede termijn voor Trump rampzalig wordt voor het land. Pas in 2025 zal hij zijn ware gelaat tonen. Zijn dictatoriale instincten zullen dan niet langer worden ingetoomd door de ‘volwassenen in de kamer’, de vele generaals met wie hij zich in 2017 graag omringde. Veel Republikeinen geloven dan weer dat een tweede termijn voor Biden even erg wordt, door toenemende overheidsbemoeienis in de economie en regelneverij in het dagelijkse leven.

Proteststem

In de EU worden de verkiezingen voor het Europees Parlement nog altijd als minder belangrijk beschouwd dan de nationale verkiezingen, waardoor ze voor de misnoegde kiezer een uitgelezen kans zijn om een proteststem uit te brengen. Daar wint vooral extreemrechts bij. Kiezers stemmen in de eerste plaats met de portemonnee of het buikgevoel, van democratische erosie liggen ze minder wakker.

In het basisscenario van de meeste politieke analisten sleept Biden alsnog een tweede ambtstermijn in de wacht. Tenzij een derde kandidaat stokken in de wielen steekt, gaan ze ervan uit dat veel onafhankelijke kiezers - met dichtgeknepen neus - voor Biden stemmen. Liever continuïteit dan het risico van een ontketende Trump in het Witte Huis.

Ook in Brussel zetten ze hun geld in op een verlenging van het mandaat van Von der Leyen aan het hoofd van de Europese Commissie. Als ze opkomt als Spitzenkandidat van de Europese Volkspartij (EVP) wordt ze zo goed als zeker incontournabel. Hoewel alle centrumpartijen stemmen verliezen, blijft de EVP wellicht de grootste fractie in Straatsburg. Als Biden en Von der Leyen het beiden halen, zou dat goed nieuws zijn voor de eenheid van het democratische Westen en slecht nieuws voor Poetin en Xi.

Maar kunnen ze de komende jaren resultaten blijven boeken zonder de polarisering in de hand te werken? Winston Churchill merkte ooit op dat ‘de democratie misschien wel de slechtste regeringsvorm is, op alle andere vormen die al zijn uitgeprobeerd na’. Laten we hopen dat de wijsheid van de voormalige Britse premier overwint en dat we in het Westen kunnen blijven werken aan een betere democratie. Dat blijft tenslotte een work in progress.