Zwakke groei in Europa hoeft niet het onvermijdelijke nieuwe normaal te zijn

Hoewel Europa voor uitdagingen staat - de digitale race niet helemaal verliezen, bijvoorbeeld - is het voor de nieuwe EU-leiders niet onmogelijk de groei weer aan te zwengelen en een einde maken aan de cyclus waarbij Europa almaar meer achteropraakt tegenover de VS. Dat is een zelfs een existentiële kwestie: zonder groei zullen het Europese project en de mainstream politieke partijen die het steunen alleen meer aan populariteit inboeten.

Toch zijn er redenen om optimistisch te zijn. Zonder het harde werk en de noodzakelijke moeilijke beslissingen te bagatelliseren, is het belangrijk een tegengewicht te bieden tegen de alomtegenwoordige boodschap van somberheid.  Zwakke groei in Europa hoeft niet het onvermijdelijke nieuwe normaal te zijn.

Volgens de paradox van overvloed kan rijkdom economieën in een spiraal van lage groei en trage ontwikkeling doen belanden, terwijl schaarste net de menselijke vindingrijkheid aanwakkert en een opwaartse spiraal op gang kan brengen. Neem Nederland, waar meer dan een vijfde van de bevolking onder het zeeniveau leeft, waardoor het land toonaangevend is geworden in waterbouw. En hoewel het een van de dichtst bevolkte landen ter wereld is, is het op de VS na ook de grootste landbouwexporteur.

Dus waarom zou niet iets vergelijkbaars kunnen gebeuren met de vergrijzing? Zou een oudere bevolking geen bron van innovatie kunnen zijn? 

De vergrijzing kan een positieve impact hebben op de productiviteit. Zonder schoktherapie: naarmate mensen met pensioen gaan niet worden vervangen en anderen worden aangenomen voor banen waarnaar de vraag groot is, kan de beroepsbevolking geleidelijk verschuiven naar productievere sectoren. De demografische verandering biedt Europa dus een kans langzaam, maar duurzaam en sociaal evenwichtig een einde te maken aan de rigiditeit van de arbeidsmarkt, die jarenlang een rem op de productiviteit heeft gezet.

Ook de voordelen van de omvang van de EU mogen niet worden onderschat, vooral nu de VS en China zich almaar meer naar binnen keren. Qua bevolking en levensstandaard steekt de EU nog altijd af bij de VS. De handel in de EU is vijf keer groter dan die van de EU met de VS en China samen. Hoewel het altijd beter kan, functioneert de EU als vrijhandelszone goed en staan landen in de rij om zich bij het blok aan te sluiten.

Fiscaal mechanisme

Bij de komende Europese verkiezingen is het herstel van de groei een belangrijk thema. Drie aandachtsgebieden kunnen de Europese leiders daarbij helpen.

Ten eerste ontbeert het Europese blok een fiscaal mechanisme dat een eerlijker verdeling van de rijkdom tussen de leden mogelijk maakt. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, heeft de EU de laagste verhouding tussen schuld en bruto binnenlands product van de G7. Ze kan genoeg lenen om op hetzelfde niveau als de Amerikaanse Inflation Reduction Act te investeren, maar het ontbreken van een fiscaal mechanisme beknot de mogelijkheden. Het coronaherstelplan toont hoe het wel kan, met vorig jaar een groei van gemiddeld ongeveer 2 procent in de Europese perifere landen als resultaat. 

De EU zou ook baat hebben bij een volwaardige kapitaalmarktenunie om particulier geld aan te trekken. Innovatie is er volop - denk aan het eerste degelijke covidvaccin op basis van mRNA - maar bedrijven moeten met hun producten naar de VS trekken als ze hun activiteiten willen opschalen. Diepere en meer liquide kapitaalmarkten kunnen dat gat dichten. Het goede nieuws is dat Europese beleidsmakers dat begrijpen en dat een gedetailleerd plan klaarligt, al moet het wel worden uitgevoerd.

Tot slot moet Europa dubbel zo hard investeren in zijn waardevolste en schaarse grondstof: mensen. De regio doet het goed als het aankomt op investeren in jongeren die geen hoger onderwijs volgen. Maar als Europa voorop wil lopen in de sectoren van de toekomst moeten meer mensen hoger opgeleid worden. In Italië volgt minder dan 30 procent van de 25-34-jarigen hoger onderwijs. Dat is lager dan het OESO-gemiddelde en aanzienlijk minder dan de 50 procent in de VS.

De problemen waarmee Europa kampt, kunnen duidelijk niet van de ene op de andere dag worden opgelost. In plaats daarvan zijn een langetermijnvisie en geduld nodig. Als de beleidsmakers nu ingrijpen, kan het ontsluiten van het economische potentieel een rugwind creëren voor de hele Europese Unie. Het zou meteen ook de extremere elementen de wind uit de zeilen nemen.