China en Europa staan voor enorme demografische uitdaging

Over de demografische transitie wordt al langer gesproken, maar allicht zijn we ons nog altijd niet volledig bewust van wat op ons afkomt. De economische activiteit in een land wordt in essentie bepaald door hoeveel mensen aan het werk zijn en hoeveel output die gemiddeld produceren (de productiviteit). Vooral voor die eerste factor staat de wereldeconomie de komende 25 jaar voor een enorme verandering. De bevolking op actieve leeftijd, de mensen die in theorie kunnen werken, blijft op wereldvlak wel toenemen, maar achter dat totale cijfer liggen grote regionale variaties.

In China en Japan daalt de bevolking op actieve leeftijd tegen 2050 met respectievelijk 22 en 26 procent. Ook in Europa zit er een daling van rond 20 procent aan te komen, zowel in Centraal- en Oost-Europa als in West-Europa. Italië loopt voorop met een daling met 28 procent.

Zonder compensatie door een stevige versnelling van de productiviteitsgroei impliceert dat een terugval in de economische activiteit met een vijfde tot een kwart. Degrowth in de praktijk dus. Dat zou de welvaartsstaat onder grote druk zetten en betekent onder meer dat de huidige overheidsschuld onhoudbaar wordt.

Die demografische dynamiek plaatst ook de doemverhalen rond artificiële intelligentie in perspectief. De vrees dat AI en robots straks al onze jobs overnemen en massale werkloosheid zullen veroorzaken, is ongegrond. Integendeel, dat soort innovaties is onontbeerlijk om de productiviteitsboost te realiseren die nodig is om onze welvaart op peil te houden.

Tegenover de krimpende bevolking op actieve leeftijd in Europa en delen van Azië staat een verdere stijging in de rest van de wereld. De Verenigde Staten zullen min of meer stabiliseren, maar vooral Afrika springt erbovenuit. Daar zal de potentieel werkende bevolking tegen 2050 verdubbelen.

Dat impliceert een belangrijk economisch potentieel, maar het houdt ook risico’s in. In Afrika en het Midden-Oosten zal de totale bevolking de komende 25 jaar met 1 miljard toenemen. Dat kan sociale onrust veroorzaken en betekent meer dan waarschijnlijk ook dat de migratiestromen naar het Westen eigenlijk nog maar begonnen zijn. In theorie moet het mogelijk zijn ons daarop af te stemmen, maar in de praktijk lijken we daar politiek helemaal niet klaar voor.

Demografie is altijd een belangrijke factor geweest voor de economische dynamiek. De voorbije decennia werkte die vooral positief, maar de komende kwarteeuw zal dat plaatje in Europa en China volledig veranderen. Dat betekent dat de focus nog veel meer op productiviteit moet liggen.