Trumpdiplomatie of de wereld op zijn kop

Als een wervelwind bezocht de Amerikaanse president Donald Trump de afgelopen week Europa. Hij veroorzaakte ophef op de NAVO-top in Brussel, schoffeerde de Britse premier Theresa May over brexit, zat in de zetel van Churchill en dronk thee met de Britse koningin Elisabeth II. Tot slot had hij een bijeenkomst met de Russische president Vladimir Poetin in Helsinki.

Maar doorheen dit alles was duidelijk dat zijn bezoek aan België en het Verenigd Koninkrijk slechts de prelude vormden. De meeting met Poetin was voor Trump veruit de belangrijkste. De westerse alliantiepartners binnen de NAVO kregen via Twitter elke morgen een oorveeg omdat ze te weinig aan defensie spenderen. De Britse eerste minister May werd bekritiseerd omdat ze ‘Brexit verkeerd aanpakte’, een poging om ook de macht van het ‘establishment’ binnen de Europese Unie te counteren.

Op de Helsinki-top met Poetin was het net omgekeerd. Trump tweette maandagochtend dat de relatie met Rusland nog nooit zo slecht was als gevolg van de Amerikaanse domheid; Blame America First als het ware. Het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken re-tweette laconiek dat ze hiermee akkoord waren. Kritiek op de alliantiepartners, die als concurrenten voorgesteld worden, en vleierij aan het adres van Rusland. De wereld op zijn kop.

De Helsinki-bijeenkomst had een open agenda. Veel was vooraf onduidelijk. Trump was vragende partij voor de topbijeenkomst terwijl net Poetin er het meest bij te winnen had. De sancties die sinds maart 2014 na de Russische annexatie van de Krim waren ingesteld tegen Moskou, hebben hard doorgebeten. Het reservefonds dat enige jaren geleden nog 125 miljard dollar telde, is volledig opgebruikt.

De Amerikaanse president startte de meeting met een vorm van vleierij, alsof hij op zoek was naar Poetins goedkeuring. Wat is er nu uit gekomen? Als we beide leiders mogen geloven, is een nieuw hoofdstuk aangebroken in de Amerikaans-Russische relatie.

Rusland wenst een herstel van de bilaterale samenwerking op het vlak van veiligheid; ontwapening, militair-technische samenwerking, wapenbeheersing en het vermijden van wapens in de ruimte. Rusland stelt voor de werkgroep anti-terrorisme te heractiveren. Samenwerking op het vlak van cyber kan aantijgingen wegnemen rond Ruslands vermeende inmenging in de Amerikaanse verkiezingen.

Poetin suggereert verder samenwerking op het vlak van de culturele sector. Een bilaterale commissie bestaande uit politicologen en andere experten zou verdere suggesties moeten doen om de bilaterale samenwerking opnieuw op de sporen te zetten. Opmerkelijk allemaal. De vraag is nog maar hoeveel tegenwind Trump in eigen land zal krijgen op deze voorstellen.

Syrië

Inzake de wereldconflicten springt vooral Syrië eruit. Poetin wil de humanitaire crisis verlichten, en zou op het WK een dergelijk voorstel reeds besproken hebben met de Franse president Emmanuel Macron. Moskou en Washington willen samenwerken rond vrede en verzoening in het land. Vooral zuidwest Syrië wordt daarbij vermeld door beide leiders. Het gaat dan om de activiteiten van Iran in die regio, om te verhinderen dat deze gebruikt zou worden als uitvalsbasis tegen Israël.

Hoewel Trump het niet openlijk zegt, is duidelijk dat hij voor de rest Rusland de vrije hand geeft. Is een Amerikaanse terugtrekking onder die voorwaarde in de maak?

Er zijn ook geopolitieke dossiers waar de leiders het oneens over blijven. Inzake Oekraïne blijven de Amerikanen op de lijn dat de Krim in maart 2014 geannexeerd werd, terwijl er volgens Moskou een legitiem afscheidingsreferendum plaatsvond. Poetin meent ook dat vooral Kiev de Minsk-akkoorden moet implementeren. Kortom, Donetsk en Lugansk blijven een bevroren conflict.

Inzake de Irandeal blijven de geesten ook gescheiden; Rusland zal verder actief trachten een compensatie te zoeken voor de Amerikaanse exit uit de deal.

Kaarten

Al bij al gaf Trump weinig tot geen tegengewicht. Geen waarschuwing aan het adres van de Russische president dat Moskou geen lijn mag overschrijden. Poetin zette een pokerface op aan het begin van de ontmoeting, maar tijdens de persconferentie nadien kon hij enkel grijnzen. Rusland wordt opnieuw erkend door de Amerikaanse grootmacht zonder zelf al teveel kaarten weg te moeten geven. Het opheffen van de sancties is evenwel nog niet aan de orde. Daarvoor zal Trump wellicht moeten wachten tot de parlementsverkiezingen van november. Afwachten ook of zijn adviseurs geen tegengas zullen geven.

De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Heiko Maas verwoordde maandag misschien in de meest duidelijke bewoordingen een Europese reactie. We kunnen voortaan niet langer steunen op het Witte Huis. Duitsland dient haar buitenlands beleid nog krachtiger Europees in te bedden, om de eigen belangen te verdedigen. Er bestaat immers een enorm gevaar dat de twee grootmachten zoals voorheen zullen trachten om hun geopolitieke en geo-economische agenda op te leggen aan het oude continent. Een vorige Helsinki-top in 1975 schiep een kader voor Oost-West-ontspanning en latere vereniging. Deze Helsinki-top zou wel eens de inleiding kunnen zijn tot verscheuring.