Hebben de Oekraïners dan geen recht op verdediging?

‘Alle puzzelstukjes voor een vredesakkoord liggen klaar’, zei hoogleraar Tom Sauer in zijn opiniestuk over de oorlog in Oekraïne in deze krant. Zijn opinie is gebaseerd op een zelfverklaarde ‘voorzichtigheid en nuchterheid’. Hij verwijst naar ‘een eerste les in het eerste jaar’ internationale politiek, die leert dat het spel van de grootmachten, bij gebrek aan een systeem van collectieve veiligheid, gerespecteerd moet worden. Om de orde en stabiliteit in de wereld te vrijwaren, stelt Sauer, geeft Oekraïne het best de geannexeerde gebieden op en gaat het akkoord met een status als neutrale bufferstaat, want het gevaar bestaat dat Rusland kernwapens inzet.

Zelfbeschikkingsrecht

In zijn redenering zet Sauer enkele basisprincipes van het internationaal recht opzij als waren het bijkomstigheden. Op geen enkel moment erkent hij het zelfbeschikkingsrecht van de Oekraïners. Nochtans is het Rusland noch het Westen dat bepaalt onder welke soevereiniteit Oekraïne moet vallen of tot welke invloedssfeer het zal behoren. Dat recht behoort uitsluitend toe aan het Oekraïense volk, zoals vastgelegd in het Handvest van de Verenigde Naties.

Het voorstel dat een neutraal Oekraïne ‘wat kleiner’ wordt, gaat bovendien blind mee in de logica van de agressor. Het vrijwaren van de territoriale integriteit is een recht dat geldt voor elke onafhankelijke staat. Dat bepaal je niet op basis van willekeurige machtscriteria. Internationale politiek is geen bordspel. Sauer verwijst opnieuw, zij het impliciet, naar zijn eerdere pleidooi de NAVO om te vormen tot een collectieve veiligheidsorganisatie. Dat zou het risico op een kernoorlog verkleinen. Dat suggereert dan weer dat ook Europa zijn recht op het collectief beschermen van de buitengrenzen moet opgeven, simpelweg omdat de vijand kernwapens bezit.

Russische intenties

De opinie van Sauer is ook gebaseerd op betwijfelbare veronderstellingen over de Russische intenties en een selectieve lezing van de recente geschiedenis. Ze veronderstelt dat ook Poetin bereid is tot een onderhandelde vrede en daarmee zal instemmen als de westerse wapenleveringen stoppen. Dat bouwt voort op de overtuiging dat Poetin louter defensieve intenties heeft. Nochtans vergeleek Poetin zichzelf al herhaaldelijk met tsaar Peter de Grote, ontkende hij het bestaansrecht van Oekraïne bij het begin van de invasie en schuwt hij de bedreigingen aan het adres van de Baltische staten of Finland niet.

Ook de stelling dat Rusland tussen 1991 en 2022 niet aan expansionisme gedaan heeft, is betwistbaar. Het is moeilijk om dat niet te lezen als een bagatellisering van de illegale Russische annexatie van de Krim in 2014. Dat Rusland in augustus 2008 het buurland Georgië binnenviel, onder het mom van een vredesmissie, wordt evenmin vermeld. Stel nu nog dat we dat niet lezen als expansionisme, wat is die 30 jaar dan waard in het licht van de Russische agressie die nu bijna twee jaar duurt?

Bedreiging voor EU

De kritiek van Sauer op de dubbele moraal van de Europese Unie is terecht, maar in de opbouw van zijn opiniestuk is die kritiek intellectueel oneerlijk. De Russische invasie van Oekraïne vormt een bedreiging voor de EU. De oorlog in Gaza is dat niet. Dat verandert de calculus van de Europese leiders en instellingen wezenlijk. Die pijnlijke les leren we ook in het eerste jaar internationale politiek.

De roep om een snelle, vreedzame oplossing kan niet luid genoeg klinken. Maar het is aan ons, academici en journalisten, om te vermijden dat we in die drang naar vrede de fundamenten van onze internationale rechtsorde relativeren.