Poetin heeft lange adem, die van het Westen stokt

Toen Rusland Oekraïne binnenviel, schoot het Westen Kiev meteen te hulp. De westerse militaire, financiële en humanitaire hulp stroomde daarna in almaar indrukwekkender hoeveelheden toe. Maar 21 maanden oorlog hebben duidelijk gemaakt dat Oekraïne net zomin een snelle overwinning kan boeken als Rusland. Russische troepen bezetten nog altijd 18 procent van het grondgebied. Daaraan heeft het langverwachte Oekraïense tegenoffensief niets kunnen veranderen. De Russen hebben zich ingegraven voor een uitputtingsslag.

Dat roept in Amerika en Europa de vraag op hoelang ze steun kunnen blijven verstrekken. Achter de schermen dringen westerse leiders aan op onderhandelingen.

In de Verenigde Staten kunnen meer en meer conservatieve Republikeinen zich vinden in het isolationistische standpunt van Donald Trump, de waarschijnlijke presidentskandidaat van hun partij. Oekraïne maakt volgens hen misbruik van de naïviteit van de regering-Biden en de Amerikaanse belastingbetaler.

Daarnaast zien veel Republikeinse parlementsleden in de hulp aan Oekraïne een onderhandelingstroef om de Democraten te dwingen tot toegevingen op andere gebieden. Gezien de scepsis van Trump over bondgenootschappen in het algemeen en de NAVO in het bijzonder wordt de voortzetting van de militaire en financiële hulp aan Oekraïne een heikel punt bij de verkiezingen van volgend jaar. 

President Joe Biden weet dat de bondgenoten, vooral in Europa, ervoor beducht zijn dat Washington een onbetrouwbare veiligheids- en handelspartner wordt. Hij heeft van Oekraïne een hoeksteen van zijn buitenlands beleid gemaakt en heeft herhaaldelijk beloofd dat de VS het land zullen steunen ‘zolang dat nodig is’. Maar de Europeanen zien ook hoe de Republikeinen hun krappe meerderheid in het Huis van Afgevaardigden gebruiken om die steun af te schilderen als een dure mislukking en dat Trump bij de verkiezingen een te duchten tegenstander wordt.

Gaten dichten

Van de militaire steun aan Oekraïne is het overgrote deel afkomstig van Washington. Europa kan een deel van de gaten die vallen door de Amerikaanse politiek dichten, maar daar is ook intern weerstand tegen. Bovendien is de militaire capaciteit om de rol als het ‘arsenaal van de democratie’ van de Amerikanen over te nemen onbestaande.  

De VS hebben Kiev voldoende steun gegeven om de strijd nog enkele maanden voort te zetten. Washington heeft zelfs 2 miljoen kogels en extra lichte wapens gestuurd die van een Iraans schip in beslag zijn genomen. Functionarissen van het Pentagon waarschuwen evenwel dat nieuwe voorraden opdrogen. Dat dwingt Oekraïne de komende maanden voorzichtiger te zijn met zijn militaire tactiek, waardoor de kans op slagen van het nog altijd lopende tegenoffensief afneemt en de twijfel in het Westen toeneemt. Het ziet er niet langer naar uit dat Oekraïne een verdere Russische opmars in 2024 kan voorkomen, laat staan dat het verloren terrein kan terugwinnen.  

Speelbal in Europa

Nu wordt de oorlog ook een politieke speelbal in Europa. Duitsland, de grootste economie en de motor achter de EU-steun aan Oekraïne, staat voor ernstige begrotingsproblemen. Andere EU-lidstaten met een lage groei en hoge rentes kijken nauwlettend toe. Ook zij deinzen ervoor terug nog meer geld uit te trekken.

Dat de Hongaarse premier Viktor Orbán opnieuw heeft gedreigd zijn steun voor Oekraïne en de toetreding van dat land tot de EU op te schorten, maakt de zaken nog ingewikkelder. Hoewel andere lidstaten Orbán daar niet openlijk in volgen, geniet hij wel de stille steun van politieke leiders in landen als Italië, Griekenland en Slowakije, die aanpassingen aan het Europese migratiebeleid vragen. Dat maakt nog geen kruis over een Oekraïens lidmaatschap van de EU, maar het vertraagt het momentum voor Kiev, zeker na verkiezingsoverwinningen voor populisten in Nederland, Duitsland, Slowakije en elders.   

Oekraïne komt dat allemaal zeer slecht uit, nu de binnenlandse politieke spanningen tussen president Volodymyr Zelensky en legerleider Valery Zaluzhny stilaan weerklank vinden in de publieke opinie. De bevolking raakt ook meer en meer gefrustreerd door de militaire impasse, hoewel een grote meerderheid nog altijd territoriale toegevingen afwijst. 

Voorlopig kan Poetin weinig anders dan op de lange termijn spelen. Hij gaat ervan uit dat hij het langer volhoudt dan het Westen. Eenzelfde vertrouwen zien we veel minder in Amerika, Europa en zelfs in Oekraïne.