Alle puzzelstukjes voor vrede in Oekraïne liggen klaar

Over de oorlog in Oekraïne krijgen we hier alleen te horen dat het land moet winnen. Dat het Westen Oekraïne helpt met veelvuldige wapenleveringen, almaar meer en groter, is dan ook de logica zelve. De goegemeente heeft ook lange tijd geloofd dat Oekraïne wel degelijk zou winnen. Pas de jongste weken sijpelt ongerustheid in die analyses. Admiraal Michel Hofman, de stafchef van het Belgische leger, vreest dat Rusland nadat het Oekraïne opgepeuzeld heeft ook andere staten zal aanvallen.

Sta me toe dat narratief in vraag te stellen. Natuurlijk klopt het dat Rusland het internationaal recht heeft overtreden en dat veel slachtoffers vallen. Die vallen aan beide zijden en verhoudingsgewijs zijn er veel minder burgers bij dan in Gaza. Als mensenrechten dan toch het hoogste goed zijn voor Europees Commissievoorzitster Ursula von der Leyen, waarom staat ze dan nu niet op de barricades voor de slachtoffers in Gaza en prijkt de Palestijnse vlag niet op het Berlaymontgebouw? Omdat het voor Von der Leyen helemaal niet gaat over mensenrechten, niet op de Middellandse Zee en ook niet in Oekraïne. Ze heeft de oorlog in Oekraïne gebruikt om de interne verdeeldheid van de EU recht te trekken.

Expansionisme

Mag de vraag ook worden opgeworpen waarom de Russische president Vladimir Poetin Oekraïne heeft aangevallen - niet om de oorlog te legitimeren of goed te praten, wel om ons te proberen in te leven in zijn beweegredenen. Het dominante narratief gaat ervan uit dat Poetin niet heeft kunnen verkroppen dat de Sovjet-Unie uit elkaar viel en dat hij Rusland opnieuw groter wenst te maken. Dat is mogelijk, maar het lijkt me niet de plausibelste verklaring.

Tussen 1991 en 2022 heeft Rusland niet aan expansionisme gedaan, tenzij in de Krim. Los van de intenties beschikt Rusland simpelweg ook niet over de machtsmiddelen om de NAVO aan te vallen. Het kon niet eens Kiev innemen. Demografisch, economisch en militair ligt Rusland onder tegenover Europa. Rusland heeft er dan ook geen enkel belang bij ons aan te vallen.

Een betere verklaring is dat Poetin wou vermijden dat Oekraïne lid werd van het westerse bondgenootschap. Dat de NAVO is blijven voortbestaan terwijl het Warschaupact implodeerde, was voor het Kremlin een bittere pil om te slikken. Gorbatsjov hoopte naïef dat de NAVO zou worden getransformeerd tot een collectieve veiligheidsorganisatie met inbegrip van Rusland. De NAVO is evenwel altijd een collectieve defensieorganisatie gebleven. Ze werd de politieman van de VS in de wereld met oorlogen in het voormalig Joegoslavië, Afghanistan en Libië, en breidde zich uit richting het Oosten. De Russen konden er niet mee lachen.

De druppel die de emmer deed overlopen was de belofte van de NAVO in 2008 om ook Oekraïne lid te maken. Daarmee werd een lijn in het zand overschreden.

Grootmachten

Oekraïne wordt in Rusland als bufferstaat beschouwd. In het harde machtsspel dat de internationale politiek is, zijn bufferstaten perfect normaal. Waren we na de Koude Oorlog overgestapt naar een veiligheidsconstellatie die meer gebaseerd was op samenwerking, zoals Gorbatsjov voorstond, dan zouden invloedssferen en bufferstaten inderdaad nefast geweest zijn. Maar net de VS hebben die samenwerking - tenminste op gelijke voet - altijd geweigerd en hebben dus het harde machtsspel willen voortzetten. Dan moet je achteraf niet komen janken dat Rusland - zelf een regionale grootmacht - datzelfde harde spel meespeelt. Zoiets leer ik mijn studenten in de eerste les van het eerste jaar.

Nogmaals, dit is geen legitimatie voor wat in 2014 en in 2022 gebeurd is, wel een klassiek voorbeeld van hoe de internationale politiek werkt. Veel waarnemers is dat ontgaan. Uitzonderingen zoals de onlangs overleden Henry Kissinger begrijpen het belang van internationaal recht, maar weten ook dat als puntje bij paaltje komt, grootmachten hun ding doen, zeker als ze gepest en vernederd worden.

Die nuchtere alternatieve analyse waarschuwt er ook voor dat Oekraïne beter niet ‘wint’. Omdat het hier om vitale, existentiële belangen gaat, bestaat het reële gevaar dat Rusland uiteindelijk kernwapens inzet. Dat afdoen als bluf is niet alleen dom, maar ook gevaarlijk.

Deze alternatieve visie pleit dus voor voorzichtigheid en nuchterheid, en minder emoties. Gelukkig voor de orde en stabiliteit in de rest van de wereld (maar spijtig voor Oekraïne) is de kans ondertussen klein geworden dat Oekraïne in de geannexeerde gebieden Rusland onder de voet loopt. Integendeel, de kans wordt met de dag groter dat Rusland opnieuw grondgebied inpikt. Het zal er voor Oekraïne niet op beteren als de Republikeinen in de VS en nog meer extreemrechtse partijen aan de macht komen in Europa.

Het is bizar dat zo weinig stemmen opgaan, ook bij ons, om beide partijen te doen inzien dat verder vechten weinig zin heeft en dat er zoiets bestaat als diplomatie. Alle puzzelstukjes voor een vredesakkoord liggen klaar. Oekraïne kan een soevereine staat blijven, zij het wat kleiner. Het kan democratisch worden, wat het nog nooit geweest is, mogelijk zelfs opnieuw met Zelensky als leider. Het komt in de westerse invloedssfeer en kan op termijn mogelijk lid worden van de EU. Het krijgt harde veiligheidsgaranties van het Westen en idealiter ook van Rusland, voor wat het waard is. Daarmee kan Zelensky uitpakken bij een bevolking die de oorlog ook meer en meer in vraag zal beginnen te stellen, gezien de patstelling en het toenemende aantal slachtoffers.

Poetin kan zijn achterban uitleggen dat Oekraïne geen lid wordt van de NAVO en dat Rusland de Krim en de Donbas heeft geannexeerd. Een win-win kan dat nooit genoemd worden, maar het is in elk geval de minst slechte oplossing voor beide partijen en voor de rest van de wereld.