Opeens spat alle etter naar buiten bij Open VLD

Alles komt samen bij de liberalen en plots gutst de kritiek op het functioneren van de partij met bakken naar buiten. The best is yet to come, durven sommige voluntaristische liberalen weleens te zeggen om interne kritiek te smoren. Maar nu ook grote kanonnen zoals Gwendolyn Rutten en Patrick Dewael openlijk kritiek hebben, houdt niemand zich nog in.

Het ontslag van Vincent Van Quickenborne als minister van Justitie leek in de eerste uren na de perfect opgezette persconferentie rimpelloos te verlopen. In de partij heerste zelfs een beetje trots dat de politieke hygiëne kon worden hersteld die uit de Wetstraat leek verdwenen. Voor het eerst in vele jaren nam een minister nog eens zijn verantwoordelijkheid op voor fouten op zijn departement. De danktweets en Instagram-posts die dat verantwoordelijk bestuur moesten ondersteunen, gingen over en weer. De tegenvaller werd in een opportuniteit omgetoverd waarmee men het partij-imago van goed bestuur kracht kon bijzetten.

Het leek goed gespeeld tot de verrassende opvolger alle etter naar buiten deed komen die zich de voorbije jaren in de partijrangen had opgestapeld. Met de slechte peilingen als klassieke brandversneller.

Piepen en kraken

De discussie over de opvolging van Van Quickenborne was nooit zo sterk uit de hand gelopen als het de partij voor de wind ging. Oekazes van voorzitters worden makkelijker doorgespoeld met champagne dan met azijn. Electorale achteruitgang drijft in elke partij de spanning op. De liberalen zijn daarin geen uitzondering. Als dat dan nog eens gemixt wordt met een moeilijke lijstvorming heb je gegarandeerd hommeles.

De peilingen voorspellen een ramp, waarbij alleen de lijsttrekkers zeker lijken van hun zetel. Wie niet bij de gelukkigen behoort, is niet langer geneigd zomaar in de partijpas te lopen. Het belangrijkste smeermiddel van de particratie droogt op en doet partijen piepen en kraken. Zeker als ook partijtoppers - en bij de liberalen ook nog altijd bepaalde families - hun toekomst bedreigd zien, gaat het hard schuren. Tel daarbij nog wat openstaande rekeningen en gekwetste ego’s en de potjes koken al snel over.

De aanstelling van Paul Van Tigchelt botst bovendien met eerdere beloftes. Er zou meer respect voor de basis komen, maar ministers worden nog steeds en petit comité benoemd. Er zouden, zeker na het débacle met voormalig partijlid Sihame El Kaouakibi, ook geen witte konijnen meer worden aangesproken. Vernieuwing zou in eigen huis gezocht worden door jonge mensen meer kansen te geven.

Rutten mag dan wel geen fris jong partijlid meer zijn, haar defenestratie botst met de idee dat jarenlange inzet en talent uiteindelijk beloond worden. Elke basismilitant is doordrongen van die gedachte, die opnieuw niet lijkt te kloppen. Je kan blijkbaar vanuit het niets de machtigste liberaal in Vlaanderen worden na Alexander De Croo.

Het zondigen tegen de eigen principes is het laatste element dat alle etter naar buiten doet spuiten. De liberalen zijn voor meer directe democratie. Dat houdt in dat ze de lijststem willen afschaffen om de burger meer te laten bepalen wie in de parlementen zit, in plaats van de partij. Vanuit die overtuiging lanceerde voormalig premier Guy Verhofstadt ooit de idee om zelfs de eerste minister rechtstreeks te laten verkiezen.

Door een minister aan te stellen die zich nooit aan de kiezer heeft gepresenteerd, gaat de partij zwaar in tegen die diepe liberale overtuiging. Dat een vrouw over het hoofd wordt gezien, botst met het sterk in de markt gezette vrouwvriendelijke imago van de premier, die er met ‘De eeuw van de vrouw’ een boek over schreef. Ook bij de voorbije voorzittersverkiezingen ging de partij al tegen de basisprincipes in door te weigeren in een online stemming te voorzien.

Die perfecte storm dringt Open VLD in het defensief, maar bedreigt ook de premier. Hij is de partij. Al lang klinkt dat Open VLD eigenlijk te klein is om de eerste minister te leveren. Als zelfs de kleine Open VLD-fractie begint te morren, rijst de vraag of De Croo nog wel de legitimiteit bezit om de komende acht maanden dit land te besturen.