Is ‘vakbond voor freelancers' nieuwe belangengroepering of solidariteitsbeweging?

Het ACV, de belangrijkste representatieve vakorganisatie in België, kondigt de oprichting aan van een aparte dienst, United Freelancers (UF). Haar doelgroep zijn de freelancers, de 'zelfstandigen zonder personeel' (of ZZP, zoals in Nederland de zogenoemde derde categorie van werkers uit de deeleconomie wordt gedefinieerd).

Volgens de website wil deze organisatie, een integraal onderdeel van de vakbond, verschillende diensten aanbieden aan haar (betalende) leden, zoals juridisch advies en opleiding in onderhandelingsvaardigheden, en hen allerlei voordelen toekennen via partnerorganisaties (in de context van onder meer boekhouding en juridische assistentie, verzekeringen, inning van facturen). Op dit ogenblik staat ogenschijnlijk geen enkele publieke belangenbehartiging op het programma.

In termen van strategische positionering lijkt het ACV met deze beweging een tweede jeugd te willen vinden, in lijn met de groeiende lijst van belangengroeperingen. Deze groeperingen blijven weg van de 19de-eeuwse ideologische krijtlijnen en definiëren zich graag op basis van een particulier belang van haar leden (als consument, autobestuurder, gebruiker van openbaar vervoer, of dierenvriend). Sommige vervellen zelfs tot politieke beweging of partij, de zogenaamde 'single issue party', ook in België (de partij DierAnimal). UF verschilt wel erg van deze belangengroeperingen omdat het een rechtstreeks deel of spin-off is van een ideologisch gedreven arbeidersbeweging, en omdat het veel meer dekt dan een particulier belang van haar leden. Haar leden zijn actief op de arbeidsmarkt als freelancers en ze hebben een waaier van belangen.

Professionele belangengroep 

In die zin lijkt de nieuwe UF als organisatie veeleer op een professionele belangengroep in België, zoals de bond van geneesheren, kinesitherapeuten, apothekers, of zelfs advocaten, bedrijfsjuristen of accountants. UF is een professionele dienstverlener voor een specifieke groep van professionelen, net zoals de professionele belangengroepen. Er zijn echter ook daar opmerkelijke verschillen: professionele belangengroepen beschermen vaak de toegang tot het beroep en bewaken de kwaliteit van de diensten, inclusief het recht om te reguleren en te sanctioneren (zelfs leden van beroepsuitoefening te schrappen); zij verdedigen openlijk de professionele belangen van hun leden tegenover de overheid (zoals rond exclusiviteit van dienstverlening, honoraria, en belastingen) en zij propageren collectief hun maatschappelijke rol bij de levering van de diensten. Niets hiervan lijkt te gelden voor UF.

Trouwens, de publieke aankondiging laat toe te veronderstellen dat UF wel eens een concurrent kan worden van enkele van deze belangengroeperingen, tenminste voor die met ZZP's onder hun leden, maar dan wel zonder de bij wet bekrachtigde corporatistische bescherming. Ook kan het UF zich ontpoppen tot een nieuwe speler in de markt van juridische dienstverlening, aangezien haar diensten zich lijken toe te spitsen op juridische begeleiding allerhande (contracten, procedures etc) ten behoeve van freelancers.

Tussen de lijnen lijkt de aankondiging echter wel de echte intentie van de vakbond weer te geven: haar bereik verruimen naar freelancers toe, en dit voor haar core business van collectieve onderhandeling en collectieve behartiging en bescherming van belangen (rond lonen en arbeidsvoorwaarden). Dit bevestigt de positie van UF als integraal onderdeel van de vakbondsbeweging bij het ACV.

Zo bekeken noopt de oprichting van UF wel tot aandacht, en rijzen enkele vragen.

Hol en misleidend

Vooreerst lijkt UF hiermee het terrein te willen inpalmen dat institutioneel is bezet door Unizo, de representatieve (werkgevers)organisatie van alle zelfstandigen en kmo's. Het verwondert dan ook niet dat de eerste (en erg negatieve) reactie op de oprichting van UF kwam vanuit die hoek. 

Ten tweede, het ACV (en geaffilieerde organisaties zoals het NVK) geniet van de wettelijke representativiteit als vakorganisatie - met alles wat daarbij hoort - voor werknemers. Dus, de bij wet voorziene bevoegdheden van het ACV rond collectieve onderhandelingen, het aangaan van cao's, het optreden in rechte en de ruimere vertegenwoordiging in het institutionele socio-economische Belgisch kader omvat (en steunt op) haar vertegenwoordiging van werknemers, niet van freelancers. Daarom klinkt het aanbod van UF om voor haar leden freelancers collectief te gaan onderhandelen erg hol en in feite misleidend. Er bestaat voor werkgevers niet meer grond of aanleiding tot collectieve onderhandeling met UF dan met Test-Aankoop, de VAB of Gaia. 

Tenslotte, aangezien de vakorganisatie uiteraard best de grenzen van haar bevoegdheden en representativiteit kent, zou de beslissing om UF op te richten misschien wel eens de meest directe weg kunnen zijn om het ultieme doel van de vakbeweging te bereiken met betrekking tot freelancers en de deeleconomie. Door een soort van solidariteitsbeweging op te zetten tussen (individuele) freelancers, kan men UF geleidelijk ontwikkelen tot een echte (publieke of professionele) belangengroep en aldus de weg naar volledige erkenning als werknemers versnellen. Eerst zetten we de kraal van UF open, en vervolgens leiden we de verloren schapen hierin terug naar huis.