De wereld is een betere plek dankzij Jimmy Carter

James Earl ‘Jimmy’ Carter was misschien wel de belangrijkste Amerikaanse ex-president. Hij hielp huizen bouwen voor mensen in nood. Hij speelde een grote rol bij het uitroeien van de Guinea-wormziekte, die tot het midden van de jaren 80 miljoenen mensen besmette. En hij was waarnemer bij talloze verkiezingen over de hele wereld. De lof voor Carters post-presidentschap is voor velen evenwel een indirecte manier om zijn ambtstermijn als president te bekritiseren. Dergelijke kritiek onderschat de prestaties van Carter, vooral op het gebied van buitenlands beleid.

Met de Panamakanaalverdragen van 1977 maakte hij de weg vrij voor een vreedzame overdracht van de controle over die vitale waterweg van de Verenigde Staten naar Panama in 1999. Dat voorkwam door nationalisten geïnspireerd geweld en maakte dat het kanaal openbleef. Carter zette de overdracht door, ondanks hevige binnenlandse kritiek dat het om een cadeautje ging.

Een jaar later zorgden de Camp David-akkoorden voor vrede tussen Egypte en Israël. De deal schiep een belangrijk precedent, dat later gevolgd werd door Jordanië en meer recent door andere Arabische landen. De Camp David-akkoorden brachten geen vrede in het Midden-Oosten - Syrië volgde nooit en de Palestijnse kwestie bleef etteren - maar verhinderden wel een grote aanval op Israël vanuit de buurlanden, zoals in 1967 en 1973 was gebeurd.

In 1979 werden de diplomatieke betrekkingen tussen de VS en de Volksrepubliek China volledig genormaliseerd. Carter voltooide daarmee het proces dat president Richard Nixon in gang had gezet en legde de basis voor een relatie met China die het einde van de Koude Oorlog bespoedigde en het land mee in de wereldeconomie integreerde.

De regering-Carter sloot ook het wapenbeperkingsverdrag met de Sovjet-Unie SALT II, dat in juni 1979 werd ondertekend. Dat pact stabiliseerde de nucleaire concurrentie tussen de twee supermachten. Het maakte dat de Koude Oorlog koud bleef tot het einde ervan, een decennium later.

Geen pacifist

Carter zette zich in voor vrede, maar was geen pacifist. Hij paste zich aan aan de geopolitieke verschuivingen na de islamitische revolutie in Iran, die begin 1979 een anti-Amerikaans regime aan de macht bracht, en na de Sovjetinvasie van Afghanistan later dat jaar. De defensie-uitgaven stegen aanzienlijk. Sancties werden ingevoerd. Nieuwe militaire troepen werden ingezet in Europa. De regering richtte de voorloper van het Central Command op, dat de Amerikaanse strijdkrachten in het Midden-Oosten coördineert, en formuleerde een doctrine die de Amerikaanse belangen in de bredere regio benadrukte.

Waarom wordt Carter, ondanks zijn staat van dienst en zijn steun voor de mensenrechten als onderdeel van het buitenlands beleid van de VS, dan niet hoger ingeschat?

Hij onderging het lot van veel presidenten die maar één termijn aanblijven: door hun nederlaag worden ze als onsuccesvol beschouwd. Dergelijke beoordelingen zijn misplaatst: zowel Carter als George H.W. Bush hebben in vier jaar meer bereikt dan veel presidenten in acht jaar.

Carter betaalde een aanzienlijke prijs voor de staat van de economie, met hoge inflatie, dubbelcijferige rentetarieven en benzinetekorten. De negatieve stemming bij de publieke opinie werd versterkt door de gijzeling in de Amerikaanse ambassade in Teheran in 1979. Een poging om de Amerikaanse gijzelaars te redden mislukte - het resultaat van een helikopterpanne, slecht weer en pech. Als de missie was geslaagd, had een herverkiezing erin gezeten voor Carter. Het mocht niet zijn.

Bescheiden

Carter, een ingenieur van opleiding, miste de politieke vaardigheden om Amerikanen door moeilijke tijden heen te navigeren. Hij was geen geboren politicus. Integendeel, zijn verkiezing was in veel opzichten een reactie op Watergate en de gratie die president Gerald Ford aan Nixon had verleend. Carters bescheidenheid, eerlijkheid en achtergrond als buitenstaander hielpen hem de verkiezingen van 1976 te winnen. Maar eenmaal in functie brachten die eigenschappen hem weinig hulp.

Tijdens Carters presidentschap werkte ik op het ministerie van Defensie, maar ik was te jong om veel contact met hem te hebben. Ik leerde hem later kennen. In september 1993 stonden we allebei op het grasveld van het Witte Huis bij de ondertekening van de Oslo-akkoorden tussen Israël en de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO). ‘Meneer de president’, zei ik, ‘u moet meer dan een beetje voldoening voelen, want wat u deed in Camp David heeft dit mogelijk gemaakt.’ Zijn reactie was niet wat ik verwachtte: ‘Ze hadden dit jaren geleden moeten doen, toen ik president was.’

Ondanks alles zal vooral Carters staat van dienst bijblijven. Zijn reputatie bij historici zal alleen maar verbeteren. Terecht. De VS en de wereld zijn beter af dankzij zijn presidentschap.

Copyright: Project Syndicate, 2024