Bart Maddens | De koortsthermometer van de democratie weggooien, hoe dom kan je zijn?

Elk gezin heeft in het medicijnkastje een koortsthermometer liggen. Het eerste wat je doet als je je niet lekker voelt, is de temperatuur opmeten. Is die te hoog, dan weet je dat je ziek bent en naar de dokter moet.

In een democratie hebben we ook zo’n thermometer, dat zijn de verkiezingen. De temperatuur, dat is het aantal kiezers dat thuis blijft. Hoe hoger het absenteïsme, hoe lager het vertrouwen in de politiek. Als meer mensen thuisblijven, dan weten de politici dat de betrokkenheid van de burgers daalt en de gezondheid van de democratie achteruitgaat.    

Je hebt natuurlijk ook mensen die liever geen koortsthermometer in huis halen en hun kop in het zand steken. In dat bedje is België ziek. Door de opkomstplicht is de deelname aan de verkiezingen kunstmatig hoog. Zo creëer je de illusie van een gezonde democratie. Wat niet weet, niet deert, denken de Belgische politici. Maar elke dokter zal je vertellen hoe gevaarlijk dat is.

We mogen de vorige Vlaamse regering zeer dankbaar zijn dat ze toch maar die koortsthermometer in huis heeft gehaald. Zo hebben we voor het eerst sinds 1893 - toen de stemplicht werd ingevoerd - de temperatuur van de democratie kunnen meten. Dat was voor velen een harde realitycheck. Want de patiënt, die blaakt duidelijk niet van gezondheid.

Een redelijk mens probeert dan een diagnose te stellen en vervolgens op zoek te gaan naar een remedie. Maar die rationaliteit ontbreekt volledig bij veel politici en commentatoren. Ze bekijken de nieuwe koortsthermometer, zien dat die in het rood gaat, zijn verontwaardigd, en willen die vervolgens weer weggooien. Hoe dom kun je zijn?

Cordon sanitaire

Wat is de reden waarom zoveel kiezers afhaken? Het maakt toch niet uit hoe we stemmen, het resultaat is altijd hetzelfde, hoor je vaak. Vlaanderen stemde nog nooit zo rechts in juni, maar we krijgen opnieuw een links bestuur. Het is de relatief kleine socialistische partij die Vlaams en federaal het mooie weer maakt. Ook al is de realiteit genuanceerder, veel mensen zien het zo.

In een gezonde democratie moet er een aantoonbare band zijn tussen het resultaat van verkiezingen en het gevoerde beleid. Als de PVDA zo hoog scoort dat een linkse coalitie mogelijk wordt, dan vorm je die beter. Haalt uiterst-rechts een grote overwinning, dan betrek je dat beter bij het bestuur, zodat het beleid zichtbaar opschuift naar rechts. Waarom kan dat in Nederland wel, maar niet bij ons, vragen velen zich af. 

Omdat er bij ons nu eenmaal een cordon sanitaire is, luidt het antwoord. Alsof God dat zo gedecreteerd heeft. De mensen zien ook wel dat het cordon de gevestigde partijen zeer goed uitkomt. Die verdelen de macht onder elkaar en neutraliseren de electorale marktwerking door een kartel te vormen. Door de linkse en rechtse ‘extremen’ uit te sluiten vergroten ze hun eigen kans op machtsdeelname. Terwijl de N-VA er aanvankelijk in slaagde dat kartel te doorbreken, lijkt ze er nu zelf deel van uit te maken. De partij was eerst principieel tegenstander van het cordon, maar heeft het nu mee onderschreven. 

Die kartelpartijen eten uit de hand van de overheid. Het zijn waterhoofden, die te weinig geworteld zijn in de samenleving. De particratie en de buitensporige macht van een handvol partijvoorzitters wekken bij veel mensen weerzin op. Dat Bart De Wever en Conner Rousseau het goed met elkaar kunnen vinden, lijkt meer impact te hebben op het beleid dan de stem van de kiezer.      

Voeg daarbij dat de politici altijd weer hun stinkende best doen om het cliché ‘het zijn allemaal zakkenvullers’ te bevestigen. Ze wisselen van mandaat als van overhemd, in functie van hun persoonlijke carrièreplanning. De pensioenboni, de uittredingsvergoedingen, de overdadige partijfinanciering, het onvermogen om nutteloze instellingen als de Senaat en de provincieraden af te schaffen: dat alles voedt dag in dag uit de degout voor de politiek.   

Als je dat allemaal op een rijtje zet, dan is het nog een mirakel dat bijna twee derden van de burgers de moeite heeft gedaan om zondag te gaan stemmen. Ik vermoed dat de koortsthermometer nog meer in het rood zou gaan als men die ook voor regionale en federale verkiezingen zou hanteren.

Partijkassen

Bemerk overigens dat het een financiële ramp zou zijn voor de partijen als de opkomst zo diep zou zakken bij de regionale en federale verkiezingen. Want de dotatie wordt berekend op basis van het aantal stemmen. Als de kiezer moet gaan stemmen, dan is dat ook en misschien zelfs vooral om de partijkassen te vullen.

In een ver verleden hing aan elk ziekenhuisbed een grafiek met de evolutie van de koorts. Zo kon de dokter in één oogopslag zien hoe de patiënt evolueerde. Over zes jaar komt er een meetpunt bij op de grafiek van de lokale democratie in Vlaanderen. Laat ons hopen dat de patiënt in 2030 tekenen van beterschap vertoont. Tenminste, als de koortsthermometer tegen dan al niet aan diggelen ligt.