Afschakelplan bij te veel zonnestroom? Stimuleer liever het verbruik en de markttoegang

De hoogspanningsnetbeheerder Elia waarschuwde in zijn ‘summer outlook’ onlangs voor overtollige zonnestroom op dagen met veel zon en weinig verbruik. In de media dook al snel de term ‘afschakelplan’ op. In een niet zo ver verleden werd dat woord nog geregeld gebruikt voor het omgekeerde scenario: energietekorten in de winter.

Elia kijkt voor de balans op het stroomnet in de eerste plaats naar de markt. De stroomaanbieders reageren voortdurend op schommelingen. Dat is een continue dans waarbij ze proberen in te schatten wat de productie en de vraag zullen zijn en ze vervolgens bijsturen. Ze hebben er alle baat bij die oefening goed te doen, anders volgt een gepeperde rekening. Slagen ze er niet in het onevenwicht weg te werken, dan springt Elia bij door batterijparken te activeren om overtollige stroom op te slaan of zelfs wind- en zonneparken af te schakelen om het aanbod te verkleinen.

Op termijn moeten we volgens Elia ons verbruik meer afstemmen op de momenten waarop goedkope hernieuwbare energie beschikbaar is. Bij negatieve prijzen door een groot aanbod van stroom en een lage vraag moeten we de markt meer laten verbruiken. Kortom, wat we nodig hebben, is meer verbruik en meer deelnemers in de markt. Hoe meer deelnemers, hoe beter de markt werkt.

Nu stroomoverschotten de nieuwe norm worden, dringt een nieuwe energiementaliteit zich op. Een hoger verbruik is niet alleen op termijn beter dan het afschakelen van windturbines of zonneparken, het is altijd beter. Met extra verbruik kan je nuttige dingen doen en de economie laten groeien. Denk aan het voeden van talloze AI-datacenters, recyclageprocessen, smeltovens en andere zware industrie, warmtepompen... Die technologieën aantrekken en laten draaien tegen uiterst lage prijzen komt de welvaart alleen maar ten goede.

Alleen speelt een negatieve prijsprikkel niet evenredig voor verbruikers als voor producenten van energie. Een negatieve prijs betekent niet per definitie dat je betaald wordt om (meer) te verbruiken. De oorzaak ligt bij de nettarieven en heffingen, die een aanzienlijk deel van de leverprijs vormen en dus de drempel tot meer consumptie verhogen.

Een verlaging van die lasten is daarom een win-win. Ze zou het elektriciteitsverbruik stimuleren en meer verbruikers aantrekken, die bij negatieve prijzen automatisch meer gaan verbruiken als daarbij een economisch voordeel te rapen valt. Dat zou een positieve impact hebben op de netstabiliteit, welvaart en maatschappij.

Daarom moet de volgende regering werk maken van een gelijktrekking van de accijnzen. Voor een kilowattuur elektriciteit moeten die dezelfde zijn als voor een kilowattuur aardgas, zodat elektrificatie niet fiscaal wordt afgestraft en de daarmee gepaarde efficiëntiewinsten zich een-op-een vertalen in een lagere factuur. Dat zou ook fairder zijn voor warmtepompen, die de federale regulator CREG vooralsnog als onrendabel bestempelt.

Dynamische energiecontracten

Een tweede stap in de goede richting is dynamische energiecontracten de norm maken. Daarbij betaal je op elk moment de marktprijs, anders dan bij de huidige vaste of variabele contracten. Doordat de prijzen bij tekorten hoog zijn en bij overschotten laag, doet de marktwerking dan automatisch haar ding.

De Vlaamse regulator VREG stelt in zijn zopas gepubliceerde Marktrapport 2023 dat de gemiddelde consument (3.500 kWh) voordeliger af was met een dynamisch energiecontract, dat liefst 462 euro goedkoper uitkwam dan een vast contract. Wie daarbovenop reageert op prijsprikkels is nog beter af.

Moet iedereen dan voortdurend bezig zijn met energieprijzen? Natuurlijk niet, er zijn belangrijkere dingen in het leven. Steeds meer volautomatische systemen kunnen je verbruik en productie afstemmen op de prijzen. Los daarvan is een collectieve bewustwording over de beschikbaarheid van energie geen slechte zaak.

Laten we dus vooral de uitrol van hernieuwbare energie niet afremmen en vervolgens volop inzetten op prikkelen met lage prijzen, zodat we minder snel windturbines en zonneparken moeten afschakelen. Hoe flexibeler we kunnen omspringen met energie, hoe beter we ons als maatschappij wapenen tegen fenomenen als tekorten en overschotten, die we naar verwachting alleen maar meer gaan zien.