Alain Bernard (DEME): 'Gele hesjes hebben gelijk'

Straks vertrekt hij op vakantie naar Oeganda. Gorilla’s kijken. Eerst heeft hij nog een laatste vergadering als CEO van een van de grootste baggergroepen ter wereld. Een feestje is niet gepland. ‘Toch niet dat ik weet’, lacht Alain Bernard, ‘en tot nog toe weet ik nog ongeveer alles wat hier gebeurt.’

Dus is dit afscheidsinterview op de Schelde het enige symbolische moment om het einde te markeren van een carrière van 38 jaar als werknemer bij de baggeraar, waarvan 12 jaar als CEO. Hij blijft wel bestuurder. Alain Bernard koos er zelf voor om het gesprek te houden op de Albatros, een oude werkboot die vroeger dagelijks de ploegen afwisselde die de Schelde aan het uitbaggeren waren. Nu blijven de baggeraars in België, net als die in de rest van de wereld, verschillende weken aan boord.

Die drastische omschakeling was een van de talrijke beslissingen waarmee Bernard DEME uitbouwde van een baggerbedrijf met een omzet van 100 miljoen euro tot een gediversifieerde waterbouwkundige groep met 2,5 tot 3 miljard euro omzet, meer dan 100 schepen en 5.200 werknemers. Het bedrijf heeft vertakkingen in de bouw van windmolenparken en de ontginning van zeldzame mineralen.

Nu wordt de Albatros ingezet om vergaderingen of seminaries te houden tijdens een tochtje over de Schelde. ‘Behalve wat ervaringen op een zeilstage in Zweden, had ik toen ik solliciteerde niets met de zee’, vertelt Bernard nadat hij zijn veiligheidshelm en reddingsvest heeft afgezet. Ze zijn verplicht volgens de kwaliteitsregels van de groep, ook al is het maar tien meter lopen op de steiger.

U had tegen uw vrouw gezegd dat u zou doorwerken tot uw 65ste. Nu stopt u twee jaar eerder als CEO. Nogal onverwacht voor de buitenwereld. Wat is er aan de hand?

Alain Bernard: ‘Niets speciaals. Dit is gewoon een erg zware job. Ik was een derde van de tijd in het buitenland. Dat begon te wegen op mijn persoonlijk leven. Ook drie kleinkinderen veranderen iets. Met Luc Vandenbulcke staat bovendien een ideale opvolger klaar.’

Wanneer en hoe hebt u die beslissing genomen?

Bernard: ‘In augustus, in een gesprek met onze aandeelhouder Ackermans & Van Haaren die ook zag dat jong geweld klaarstond.’

De beslissing heeft niets te maken met de boete van 35 miljoen euro die DEME vorig jaar kreeg van de Zwitserse overheid omdat het 21 miljoen dollar zou hebben betaald aan de Nigeriaanse havenautoriteiten?

Bernard: ‘Neen. De beslissing is in goed overleg genomen. De zaak in Nigeria dateert van bijna voor mijn tijd. Die betalingen waren geen smeergeld, maar manieren om de veiligheid van onze mensen te garanderen. Nigeria is een bijzonder land, ik heb er al verschillende kidnappings van buitenlandse werknemers gezien.’

Er was toch sprake van offshoreconstructies voor die betalingen?

Bernard: ‘Hoe moet je die mensen anders betalen? Het onderzoek heeft tien jaar geduurd. Uiteindelijk is niemand veroordeeld. Maar ons controlesysteem was inderdaad niet waterdicht.’

AvH-topman Luc Bertrand was er niet blij mee. ‘Het hele verhaal doet enorm veel pijn. Jammer dat we zoiets moeten rapporteren op een algemene vergadering’, zei hij in mei op de algemene vergadering. Was dat geen sneer naar u?

Bernard: ‘Ik denk het niet. Wij zien dat als een les dat we meer controle moeten uitvoeren op betalingen.’

Hoe moeilijk is het om zaken te doen in landen waar de normen anders zijn?

Bernard: ‘Goeie vraag. Alle collega’s lijden daar onder. Het gaat ook niet alleen om Afrika. Je moet grenzen trekken. Vroeger was alles lakser, maar de tijden zijn veranderd. In bepaalde landen moet je zeggen: sorry, hier kunnen we niet meer werken. Dan ben je soms het contract kwijt.’

Is de concurrentie harder geworden?

Bernard: ‘Dat vind ik. Er is veel veranderd in de wereld door de politieke situatie. Elk land plooit zich terug op zichzelf of vaardigt sancties uit. In Rusland, de VS, China, Latijns-Amerika, Iran en het Midden-Oosten: overal is het moeilijker geworden. Europa heeft daar geen antwoord op.’

Dat terwijl een van uw grootste concurrenten, Jan De Nul, zich dertig kilometer verderop bevindt.

Bernard: ‘Onze grootste concurrenten zijn nog altijd de Chinese baggeraars. Je ziet ze op alle fronten. We moeten dus voortdurend nadenken over de toekomst van het bedrijf. We bouwen in China maar onze technologie, zoals artificiële intelligentie, is Europees. De Spartacus, ons nieuwe cutterschip dat rotsen uitbaggert, wordt het grootste en het slimste in zijn soort. Met ‘deep learning’ verbetert het zichzelf: het schip meet de golven kilometers verderop en stuurt zichzelf bij om de efficiëntie te verhogen of op tijd te stoppen als het weer te slecht wordt.’

Hoelang duurt het voor Chinezen hier de Schelde komen uitbaggeren?

Bernard: ‘We hebben net een openbare aanbesteding gewonnen in Polen, waar de Chinezen als tweede uit de bus kwamen. Ik vind het niet normaal dat zij hier met Europees geld werken komen uitvoeren zonder dat wij in China aan de slag kunnen. Er is geen ‘level playing field’. Daar heb ik het erg moeilijk mee.’

Heeft Donald Trump gelijk in zijn gevecht om de Chinese markt open te breken?

Bernard: ‘Absoluut. De manier waarop hij het doet is misschien niet ideaal, maar hij heeft wel gelijk als hij zegt dat de wereldmarkt oneerlijk is. We worden overspoeld door Chinese producten en overnames. Ik heb niets tegen het feit dat ze komen, maar dan moeten wij ook daar kunnen werken, hé.’

Moet Europa zich protectionistischer opstellen?

Bernard: ‘Nee, maar je mag enkel je markt openstellen als ze dat ook is aan de andere kant. Via handelsakkoorden moet dat te regelen zijn. Nu zijn de vier Europese marktleiders (DEME, Jan De Nul, Boskalis, Van Oord red.) te groot om volgens de Europese regels te fuseren. In China zie je de omgekeerde beweging. De rederij Cosco heeft alle grote Chinese containerlijnen opgeslorpt. Het tekent het onevenwicht tussen Chinese megabedrijven en de Europese politiek om alles af te stoten als je te groot wordt.’

Pleit u nu voor een fusie tussen de Nederlandse en Belgische baggeraars?

Bernard: ‘Op dit ogenblik niet. De vier bestaan goed op zichzelf. Concurrentie is altijd de basis van innovatie. Fuseren zal een groot stuk van onze dynamiek wegnemen. Maar zodra de Chinese baggeraars beslissen om de Europese markt in te palmen, moet je daar misschien toch anders over denken.’

De concurrentie met Jan De Nul is bikkelhard. Jullie doen elkaar processen aan. De Nul betwist nu het contract dat de stroomnetbeheerder Elia aan jullie toewees voor het stopcontact op zee. Vloekt u als u dat hoort?

Bernard: ‘Natuurlijk.’

Pakt u dan uw telefoon om eens uw mening te zeggen tegen Jan De Nul zelf?

Bernard: ‘Absoluut niet. Hun actie is tegen Elia gericht. Niet tegen ons. Ik heb het contract binnen. Ik doe gewoon mijn werk verder.’

Hoe is uw relatie met hem?

Bernard: ‘Pfff, ik kijk naar mijn eigen firma, ik ga mijn eigen weg. We namen altijd de leiding in de ontwikkeling van nieuwe zaken. Wij zijn al vijftien jaar met milieu en windmolenparken bezig. Bij Jan De Nul deden ze dat aanvankelijk niet. Nu hebben ze plots ook het licht gezien.’

Waar bent u het meest trots over?

Bernard: ‘Dat we aan de basis liggen van de windenergie in Vlaanderen en daarmee wereldpionier waren. En weet je naar wie het meeste krediet moet gaan? Naar Steve Stevaert. Hij kwam met het idee in 1998, bij de opening van de eerste windmolens op de pier in Zeebrugge. Hij gaf er toen een speech met de titel ‘Blowing in the wind’. Achteraf sprak hij me aan: ‘Waarom zouden we die molens niet op zee kunnen bouwen?’ Nu lijkt dat vanzelfsprekend. Toen verklaarden de meesten hem gek. Nergens ter wereld stonden al windmolens op zee.’

Terwijl Bernard spreekt, schijnt het winterlicht door de ramen van de kajuit op zijn gezicht. De Albatros is stroomafwaarts gevaren, uitwijkend voor enkele reusachtige containerschepen. Op de linkeroever van de Schelde komen de koeltorens van de kerncentrale van Doel in zicht.

Bernard heeft zich door de jaren heen steeds meer opgeworpen als een voorstander van duurzame energie. Dat België het klimaatakkoord van Katowice, dat de inspanningen tegen de klimaatopwarming wilde opschroeven, niet ondertekende, zit hem dwars. ‘Dat is spijtig. We hebben nochtans veel knowhow. We zijn niet ambitieus genoeg. We wilden hier op onze hoofdzetel in Zwijndrecht twee windmolens plaatsen. Weet je hoelang dat heeft geduurd? Vijf jaar! We moesten rekening houden met de luchthaven van Deurne, met het vogelrichtlijngebied, en ga zo maar door.’

Vlaanderen zou het akkoord niet gesteund hebben omdat de industrie de energietransitie te duur vindt?

Bernard: ‘Ook de industrie is niet ambitieus genoeg, dat klopt.’

Toen Voka-topman Hans Maertens ervoor pleitte om werk te maken van de kernuitstap, werd hij teruggefloten door zijn achterban.

Bernard: ‘Ik vind het heel spijtig. Ik had ook gepleit voor de kernuitstap. Die bocht die toen gemaakt is, kan niet.’

Had u daarna geen zin om uw lidmaatschap op te zeggen?

Bernard: ‘Integendeel. We moeten mensen kunnen overtuigen dat duurzame energie veel potentieel heeft. Hopelijk veranderen die havenbedrijven snel van mening.’

Is het intussen ook niet duidelijk dat we er zonder kernenergie of nieuwe gascentrales niet komen? Als er geen wind en geen zon zijn, hebben we gewoon niet voldoende capaciteit?

Bernard: ‘Je moet het stockageprobleem oplossen. Batterijen zijn te duur. We moeten ook de interconnectiviteit verbeteren. Dat zal lukken als we erin slagen Europa met Afrika te verbinden voor zonne-energie, met Noorwegen voor hydraulische energie en met het VK voor windenergie.’

‘Misschien zijn onze windmolens op zee over vijf jaar wel passé? Frankrijk investeert tientallen miljarden in kernfusie. De dag dat daar iets uitkomt, mogen ze alle windmolens op zee afbreken. Bij Suez zijn ze bezig met omgekeerde electroosmose, waarbij elektriciteit wordt opgewekt via verschillen tussen zoet en zout water. Sommigen zien waterstof als de toekomst. Misschien blijven dat eeuwige beloftes maar we moeten in elk geval wakker blijven. Dat is toch fantastisch?’

Bernard kijkt naar buiten en ziet dat we bijna bij de Nederlandse grens zijn. Hij vraagt de kapitein terug te keren zodat hij op tijd op zijn vergadering is. Zijn laatste als CEO. Definitief is de breuk echter niet. Hij wordt bestuurder en voorzitter van DEME Concessions en Global Sea Mineral Resources (GSR), een bedrijf dat onderzoek doet naar de ontginning van kostbare mineralen op de oceaanbodem.

‘In die branche is het erop of eronder de volgende jaren. Alle grote landen beginnen interesse te tonen om materialen die onontbeerlijk zijn voor onze elektronica en elektrificatie - mangaan, kobalt en nikkel - op de zeebodem te ontginnen. Er is een wedloop begonnen. Onze concessie in de Stille Oceaan is vier keer groter dan België.’

Milieuorganisaties hebben kritiek op die ontginning van mineralen op de zeebodem, omdat de negatieve impact op de natuur enorm kan zijn.

Bernard: ‘We moeten bewijzen dat de impact van onze activiteit op het milieu beperkt is. Onze eerste testrobot om mangaanknollen te rapen op 4,5 kilometer diepte is klaar. Begin dit jaar gaat hij het water in. Een onafhankelijk onderzoeksschip komt mee meten wat we aan het doen zijn.’

Als het lukt, is het een potentiële goudmijn?

Bernard: ‘Goud is er niet te vinden. Diamant evenmin. Al zou onze aandeelhouder dat wel willen (lacht). Onze potentiële opbrengst bedraagt evenveel als het jaarlijkse wereldverbruik van zeldzame materialen. We investeerden al 60 miljoen euro in het project. Als de testen lukken, bouwen we een grotere knollenrobot van 250 miljoen euro. We hopen in 2026 met commerciële ontginning te starten. Dat zijn investeringen die kunnen oplopen tot 3 miljard euro. Veel geld, maar iedereen weet dat er een oplossing moet komen voor het tekort aan mineralen. De ontginning in instabiele landen als Congo is nu echt niet vanzelfsprekend.’

U hebt een speciale band met dat land.

Bernard: ‘Ik ben er geboren. Mijn grootvader was een Italiaan. Hij werkte er als bouwkundig ingenieur. Hij bouwde er de eerste stuwdam. Toen ik zijn huis enkele jaren geleden bezocht, kwamen de mensen buiten om te applaudisseren. Dat heeft een enorme indruk nagelaten.’

Zit dat Italiaanse bloed nog altijd in u?

Bernard: ‘Jawel. Af en toe kan ik hevig zijn. Ik vloek wel eens en kan behoorlijk boos worden, maar ik werk dat nooit uit op mijn collega’s. Ik word vooral boos op mezelf. Als we een opdracht missen. Of als ik een probleem niet heb zien aankomen.’

Vanaf 1 januari neemt Luc Vandenbulcke uw job over. Hebt u hem goede raad gegeven?

Bernard: ‘Ik heb een briefje geschreven waarin ik hem goede moed wens en het hem gezegd dat ik mij niet zal moeien, maar dat hij altijd raad mag komen vragen. Ik heb hem ook gezegd dat hij nooit mag vergeten wat het belangrijkste is in zijn leven: zijn familie.’

Omdat u dat zelf vergeten was?

Bernard: ‘Dit is een loodzware job. Op momenten dat het moeilijk gaat, sta je er alleen voor. Dan kan je alleen bij hen terecht.’

Hebt u zelf ooit het verwijt gekregen dat u er te weinig was?

Bernard: ‘Neen, maar ik was wel niet bij de geboorte van mijn jongste dochter, omdat ik dringend voor het werk naar de VS moest. Dat was vervelend. Dat sleur je je hele leven mee. Bij mijn drie kleinkinderen is me dat niet meer overkomen.’

Bent u optimistisch over de wereld waarin ze opgroeien?

Bernard: ‘Ik maak me vooral zorgen over dit hier (wijst naar zijn smartphone). Ik noem dat de ‘asociale media’. Mensen zijn vooral met zichzelf bezig. Ze weten niet wat zich afspeelt in China, in Afrika of Rusland. Die asociale media liggen volgens mij ook aan de basis van de acties van de gele hesjes: alles wordt veel emotioneler. Vandaar die plotse boosheid. Wat niet wegneemt dat die mensen gelijk hebben: de rijkdom is niet gelijkmatig verdeeld. En ja, energie is te duur. Dat moeten we beseffen.’