Elon Musk en het hufterdilemma

Albert Einstein, Leonardo Da Vinci, Benjamin Franklin, Henry Kissinger, Steve Jobs en nu ook Elon Musk. Als de Amerikaanse journalist en auteur Walter Isaacson beslist je het onderwerp van een boek te maken, kan je ervan op aan dat je plekje in de geschiedenisboeken verzekerd is. In zijn nieuwe biografie probeert Isaacson een antwoord te formuleren op de vraag wat die plek precies kan zijn voor de spectaculair succesvolle ondernemer achter onder meer SpaceX en Tesla.

Fris uit de hoek komen is geen sinecure als het over Musk gaat. Als je tegelijk een waanzinnig succesvol ondernemer bent, én zoals hij een onstilbare drang naar drama en controverse in je hebt, beschrijven de media sowieso graag in detail je exploten. Maar op basis van honderden interviews met zowat iedereen die een rol van betekenis heeft gespeeld in het leven van de Zuid-Afrikaanse Amerikaan, inclusief zijn vervreemde vader Errol, slaagt Isaacson wonderwel in de uitdaging. Dat de biograaf twee jaar lang in het spoor van de miljardair mocht vertoeven, en dus op de eerste rij zat bij onder meer de chaotische overname van het sociale netwerk Twitter, helpt ook.

Isaacson schetst zo een intiem en genuanceerd portret van zijn onderwerp, waarin hij het grillige, obsessieve en vaak ronduit hufterige gedrag van Musk context probeert te geven. Dat gedrag ontkiemt al op jonge leeftijd. De introverte en sociaal ongerepte Musk groeit op in een disfunctioneel en bijwijlen gewelddadig gezin, waar vader Errol zijn zoon constant kleineert en uitkaffert. Het kost Isaacson weinig moeite om in de talrijke anekdotes die hij opdiept een link te leggen met hoe Musk het personeel bij zijn ondertussen zes bedrijven het vuur aan de schenen legt.

Duivelsmodus

Grimes, de zangeres en de moeder van drie van Musks ondertussen tien (zie inzet) kinderen, omschrijft dat gedrag, dat als een rode draad door het boek loopt, als duivelsmodus. De ondernemer is een snoeiharde werker, die onder zijn bureau een kussen heeft liggen om af en toe een paar uur te slapen, en een controlefreak die elk detail in vraag stelt. 'Enkel de natuurwetten zijn een zekerheid', luidt zijn credo. Dezelfde demonische instelling verwacht hij van zijn medewerkers, die hij met onmogelijke deadlines, scheldpartijen en ontslagdreiging naar de rand van de waanzin drijft.

Dat lijkt het soort grensoverschrijdend gedrag waar vandaag snel komaf mee gemaakt zou worden. Maar het interessante aan Musk is dat zijn verwezenlijkingen met SpaceX en Tesla de kwestie ambigu maken. Isaacson laat de moegetergde onderwerpen van de scheldpartijen of om schijnbare futiliteiten uitgespuwde werknemers uitgebreid aan het woord, maar er is ook ruimte voor wie Musks maniakale intensiteit de sleutel van zijn succes noemt. Isaacson noemt het de hufterkwestie: had de mensheid gestaan waar ze staat, als Musk een wat aardiger man was geweest?

Interactie en emotie

Het antwoord op die vraag wordt complexer naarmate het boek vordert. Want terwijl Musks obsessie goed lijkt uit te draaien bij 'ingenieursgedreven' bedrijven als SpaceX en Tesla, kan zijn maniakale eigengereidheid slecht uitpakken in een andere context. Dat wordt nergens duidelijker dan in het laatste deel van het boek, waarin de nadruk ligt op de overname van Musks favoriete sociale netwerk Twitter. Net als bij SpaceX en Tesla gedraagt Musk zich daar als de slimste man in de kamer, en staat hij niet toe dat zijn oordeel in twijfel wordt getrokken. 'Alleen is Twitter geen puur techbedrijf, maar een advertentiegedreven netwerk dat teert op menselijke interacties en emoties', schrijft Isaacson. En laat het sociale nu net de zwakke flank van Musk zijn.

Dat Twitter misschien het hooi te veel op Musks vork is, komt het meest tot uiting in een anekdote die Isaacson opdiept over de verhuizing van een datacenter om geld te besparen. Het Twitter-team waarschuwde dat zo'n complexe operatie tijd zou vergen, maar Musk negeert de smeekbedes en drijft zijn zin door. Met een handvol getrouwen rijdt hij op Kerstmis naar het datacenter, maakt er met het zakmes van een bewaker eigenhandig servers los om ze in te laden in enkele verhuisbusjes. Dat resulteert in aanhoudende technische problemen, die zelfs een fel geanticipeerd event van de Republikeinse presidentskandidaat Ron DeSantis in het honderd doen lopen.

Drones in de Krim

Het verhaal roept de vraag op of de eerdere verwezenlijkingen Musk naar het hoofd zijn gestegen. Critici die betogen dat de ondernemer de jongste jaren, waarin de controverses elkaar in snel tempo opvolgden, de pedalen kwijt is geraakt, vinden in deze biografie zeker argumenten om dat te staven. De vraag wordt eens zo belangrijk als je denkt aan de belangrijke plaats die Musk door al zijn succes inneemt in de maatschappij.

Dat laatste punt wordt onderstreept door een anekdote waarin de miljardair moet beslissen of hij met zijn satellietinternet Starlink een Oekraïense droneaanval in de Krim al dan niet zal faciliteren - spoiler, Musk weigert, uit angst voor Russische nucleaire wraak. Is het oké om zoveel verantwoordelijkheid bij één man te leggen?, voel je Isaacson suggereren. En al zeker als die man zijn gedrag steeds grilliger wordt?

Aan de lezer om een oordeel te vormen.