Van Technopolis tot woon-zorgcentrum: niet alleen Huts loopt in het vizier van Zuhal Demir

‘Sorry, voor de woordspeling maar we zijn onthutst’, zegt een van ’s lands grootste investeerders in zonne-energie. De sector staat op zijn kop sinds Vlaams minister van Energie Zuhal Demir (N-VA) aankondigde meer dan 1 miljard steun voor zonneparken te willen schrappen.µ ‘De factuur van gezinnen en ondernemers mag geen jackpot zijn voor de oversubsidiëring van een handvol grote zonnepaneleninstallaties’, klonk het. In de communicatie daarrond viel vaak de naam van ondernemer Fernand Huts. Dankzij voetbalvelden vol zonnepanelen op loodsen van Katoen Natie ontvangt die jaarlijks miljoenen aan groenestroomsteun.

Demir wil ingrijpen bij grote zonnepaneleninstallaties van voor 2013. ‘We zien dat die al terugverdiend zijn. De buit is binnen. Wat we nu nog betalen, is oversubsidiëring.’ Dat betekent het breken van de belofte om 20 jaar lang een vaste steun te garanderen. Tegelijk verzekerde Demir dat gezinnen volledig buiten schot blijven. Ferme taal die opvallend aansluit bij het beeld van de ‘zonnepanelenzwendel waar havenbaron Huts beter van wordt’, die de communistische PVDA al jaren predikt.

‘Iets doen aan de hoge elektriciteitsfactuur, wie kan daar nu tegen zijn?’, zegt Dirk Van Evercooren van de groene-energiekoepel ODE Vlaanderen. ‘Maar ‘oversubsidiëring’ is wel een gevaarlijke framing.’ Bij ODE stond de telefoon roodgloeiend, want de gevolgen kunnen enorm zijn. ‘Honderden directe jobs en mogelijk duizenden indirecte jobs op de helling. Tientallen faillissementen en minder investeringen’, zijn de eerste conclusies die ODE Vlaanderen donderdag naar zijn leden rondstuurde.

Het is onzeker wat Demir precies van plan is en welke installaties getroffen worden. De minister had het alleen over 1.200 installaties en 200 grote bedrijven. De sector kijkt angstvallig uit naar de uitwerking van de regels om te weten welke specifieke installatie er wel of niet onder valt. In de Wetstraat valt te horen dat de plannen vooral giganten viseren als Katoen Natie, WDP, Colruyt, Delhaize, Balta, Reynaers Aluminium, Terranova Solar, Zonnecentrale Limburg...

Niet alleen grote groepen dreigen te worden getroffen, blijkt uit een analyse van De Tijd van de lijsten van meer dan 5.000 niet-particuliere pv-installaties die tot 2013 werden geplaatst. In de categorie van grote installaties met meer dan 200 kilowatt piekvermogen zitten niet alleen grote vastgoedgroepen of multinationals. Ook voor het OCMW-rusthuis van Dendermonde, ziekenhuizen, vzw’s (waaronder maatwerkbedrijven), De Lijn... dreigt collateral damage.

Grote projecten incasseren veel certificaten, maar zijn ze daarom allemaal overgesubsidieerd? ‘Natuurlijk zal je projecten vinden die op het juiste moment gelegd zijn, toen zonnepanelen goedkoper werden en de steun nog niet was gedaald’, zegt een investeerder. ‘Maar volgens mij verwart Demir particuliere installaties die na tien jaar zijn afbetaald met bedrijfsinstallaties. Die zijn niet afgeschreven. Als investeerder wil ik niet alleen een terugbetaling, maar ook rendement.’

‘De minister gaat uit van woekerrendementen, maar dat is niet het geval voor installaties die door derde partijen gefinancierd zijn. Daar moet het rendement verdeeld worden over meerdere partijen: het bedrijf krijgt een lagere energieprijs en er is een vergoeding voor de huur van het dak. Het rendement is dan lager dan wanneer je met eigen middelen op je eigen dak investeert en de stroom zelf verbruikt’, zegt de energieleverancier Eneco.

Bezorgde investeerders

Vaak is bij dergelijke constructies ook sprake van bankfinanciering of leasing en werden installaties in aparte vennootschappen gestopt (spv’s of special purpose vehicles), gefinancierd door family offices en institutionele investeerders. ‘Panelen waren toen vijf tot tien keer duurder dan nu. De meeste bedrijven zagen het niet zitten zelf in die nieuwe technologie te investeren’, zegt Jan Van Der Haegen, de oprichter van Solora, dat 900 grote installaties onderhoudt.

‘Als wat nu op tafel ligt realiteit wordt, gaan die spv’s een voor een failliet’, voorspelt Van Der Haegen na vele telefoontjes van bezorgde investeerders. ‘Meestal werden leningen op 20 jaar afgesloten, de looptijd van de certificaten. Als de certificaten wegvallen, blijven alleen de inkomsten uit de verkoop van de stroom over. Die zullen vaak niet volstaan om na onderhoud en beheerskosten de intresten te betalen.’

Dat klinkt ongeloofwaardig in tijden van torenhoge elektriciteitsprijzen en erg lage rentes. ‘Maar de installaties dateren uit een andere tijd’, zegt Van Der Haegen. ‘De intrestvoeten waren hoog door de bankencrisis. Klanten moesten met lang- lopende goedkope stroomcontracten overtuigd worden. Tegenover certificaten die tot 450 euro per megawattuur opliepen, stond een elektriciteitsprijs van gemiddeld 60 euro.’

We duiken even in de jaarrekening van SPS FIN, de cryptische vennootschapsnaam van een zonneproject: de 16.758 panelen op de kilometerslange Infrabel-treintunnel in Brasschaat en Schoten. De zonnetunnel van het ter ziele gegane Enfinity kende opstartproblemen en budgetoverschrijdingen. Daardoor kon vorig jaar pas voor het eerst een dividend worden uitgekeerd.

Als de groenestroomcertificaten wegvallen, blijft een fractie van de jaaromzet van 1,5 miljoen euro over. De resterende schuld van meer dan 6 miljoen euro kan dan niet meer worden afgelost. De schuldeisers en de aandeelhouders scheuren hun broek. De leningen werden toegekend door twee Antwerpse financieringsintercommunales IKA en Zefier, die samen bijna de helft van de aandelen bezitten.

Brasschaat

Opmerkelijk detail, Vlaams minister- president Jan Jambon (N-VA) dreigt met zijn plan om de zonnepanelensteun te schrappen de gemeentekas van Brasschaat te treffen, waar hij titelvoerend burgemeester is. Die financiële owngoal treft ook de stad Antwerpen van partijvoorzitter Bart De Wever, die in dezelfde intercommunale zit. En in Demirs thuisbasis Genk is het afwachten wie moet opdraaien voor de zonne- panelen die in 2007 via een leasing van Belfius op het stadhuis werden geplaatst.

Ook Technopolis, het wetenschappelijke doecentrum voor jongeren in Mechelen, loopt in het vizier. ‘We halen jaarlijks 70.000 euro uit onze groenestroomcertificaten’, zegt financieel directeur Ingrid Lettelier. ‘Dat is veel geld. Samen met de hoge energiekosten, waar bedrijven niet in aanmerking komen voor de btw-verlaging, is dat een grove streep door onze rekening.’

De bank Belfius pionierde sinds 2006 met projectfinanciering voor PV-installaties die gefinancierd werden op 15 tot 20 jaar. ‘Die worden vaak voor 80 à 90 procent terugbetaald met de groenestroomcertificaten’, zegt Ulrike Pommée. Mee door deze stabiele en verzekerde inkomsten zijn de meeste installaties in handen van institutionele of gespecialiseerde investeringsfondsen.

‘Als Demirs plannen worden uitgevoerd, kan dat leiden tot verliezen bij de banken, de institutionele investeerders en de bedrijven’, zegt Pommée. De bankenfederatie Febelfin wil snel duidelijkheid van de Vlaamse regering.

In de lijsten met grote installaties duikt ook de naam van de leasingtak van ING België op. ‘We zijn juridisch eigenaar van zonne-installaties, maar houden die aan voor rekening van onze klanten. Alle opbrengsten en groenestroomcertificaten komen hen ten goede’, zegt woordvoerder Peter Dercon.

En wat als die groenestroomcertificaten plots wegvallen? ‘Die certificaten zijn niet de enige bron van terugbetalingscapaciteit. Maar een daling zal wel een impact hebben op de kasstroom die gekoppeld is aan de installatie. Mogelijk wordt die dan onvoldoende om de leaseverplichtingen na te leven.’ Hoe het dan verder moet, hangt af ‘van dossier tot dossier’.

Naar Gent dan, voor een ander megazonnepanelenpark, Terranova Solar. Het aannemersconsortium DEME, Jan De Nul en Aertssen maakte van een historisch stort, de gipsberg in Zelzate en Evergem, een zonneberg met 55.000 zonnepanelen. Om de band met de lokale omgeving aan te halen namen POM Oost-Vlaanderen en een reeks gemeenten samen een minderheidsbelang van 10 procent in het project van 33 miljoen euro.

In tegenstelling tot de zonnetunnel presteerde de zonneberg beter dan verwacht. De aandeelhouders hebben al 8 miljoen euro aan dividenden ontvangen. Toch is het project verre van afgeschreven. De jaarrekening van 2020 laat nog voor meer dan 19 miljoenen euro schulden zien.

Groenestroomcertificaten leveren meer dan 80 procent van de omzet (meer dan 6 miljoen euro). Als die wegvallen, zal een bedrijfswinst van meer dan 2 miljoen euro snel omslaan in een verlies en dreigt de zonneberg een onoverwinbare schuldenberg te worden. ‘We weten nog niet wat de minister juist van plan is en kunnen dus nog geen inschattingen maken. We blijven nog volledig achter de sanering van de brownfield en het zonneproject staan’, zegt Tim Maeyens van Aertssen.

De niet-terugbetaling van schulden zou niet alleen bankiers treffen, maar ook andere partijen die achtergestelde leningen hebben gegeven, waaronder een veertigtal gemeenten uit de buurt die 2,2 miljoen euro op 20 jaar uitleenden.

Domino-effect

En er dreigt een domino-effect naar een duizendtal gezinnen, onder wie veel buurtbewoners, die coöperatieve Zonneberg- aandelen kochten. De opgehaalde 2,5 miljoen euro ging als achtergestelde lening naar Terranova Solar. De coöperatie krijgt daar 7 procent rente op en stort na afhouding van werkingsmiddelen en kosten voor educatieve projecten zijn coöperanten een dividend van 4 procent.

‘We hebben nog geen vragen gekregen van onze coöperanten en ik lig er nog niet wakker van, maar ik ben wel bezorgd’, zegt Frank De Mulder, de voorzitter van de Zonneberg. ‘Zoals iedereen wachten we op concrete plannen. Als Terranova Solar in faling gaat, is dat rampzalig, want we zijn een gezonde coöperatie’. We hebben plannen voor een educatief gebouw en voor de financiering van de biomassacentrale van BEE in de Gentse haven.

In een radio-interview had Demir gezegd dat burgercoöperaties niet getroffen worden. Het valt af te wachten hoe zo’n uitzondering juridisch hardgemaakt kan worden, zeker nu een lange juridische zonnepanelenoorlog dreigt.

De West-Vlaamse coöperatie Beauvent heeft ook een groot zonnepark, ook op een Gentse stortplaats. ‘Het is een installatie op lange termijn en er lopen nog afschrijvingen. Als de steun wegvalt, heeft dat een grote impact op de rendabiliteit. Maar we moeten de exacte impact nog becijferen zodra we de concrete regels vernemen’, zegt Frédéric Haghebaert.

De Antwerpse coöperatie Ecopower, die voor 2013 al enkele schooldaken van zonnepanelen voorzag, zit in dezelfde situatie. ‘Het is jammer dat we bezig blijven met het verleden’, zegt woordvoerster Margot Vingerhoedt. ‘Ik snap dat er geld nodig is, maar terugkomen op gemaakte afspraken schaadt het vertrouwen in hernieuwbareenergiebronnen. Dat hebben we gezien bij particulieren met de terugdraaiende teller en ik vrees dat het nu ook bij de bedrijven zal zijn. Dat is geen goede zaak, want bedrijven moeten nieuwe investeringen doen om het tij te keren voor het klimaat.’

Ondernemer Louis Machiels (Group Machiels) reageert ontgoocheld. ‘Het was voor iedereen een complete verrassing. Ik zit in het buitenland en hier wordt er ook over gesproken. Wil België zich in het buitenland zo op de kaart zetten? Dan wens ik de regering en de beleidsmakers veel succes.’

Machiels is de eigenaar van Zonnecentrale Limburg, met megaparken van de mijnsite in Heusden-Zolder tot Nyrstar in Overpelt. Die staat erg hoog op de lijst met groepen die jaarlijks miljoenen euro’s aan groenestroomcertificaten ontvangen. Anderhalf jaar geleden kocht Machiels zijn minderheidsaandeelhouder uit. Als de certificatensteun wegvalt, is de uitkoop een misser. Bij dergelijke transacties hangt het prijskaartje traditioneel af van de verwachte cashflow. Zonder certificaten zullen die cashflows er totaal anders uitzien.

De investeringsmaatschappij LRM van de Vlaamse overheid kon als minderheidsaandeelhouder net op tijd uitstappen. Een andere Vlaamse investeringsmaatschappij, PMV, kan de dans niet ontspringen. Via haar PMF Infrastructure Fund bezit PMV 80 procent van ISP-RG, een SPV met zonnedaken op gevangenissen, politiekantoren en andere overheidsgebouwen.

Voordeel

‘Als aan de groenestroomcertificaten wordt gemorreld, gaan die vennootschappen op de fles en worden ze eigendom van de banken’, zegt een sectorkenner. ‘Er is geen oversubsidiëring: ze werden opgezet in competitieve veilingen. De overheid heeft er als klant trouwens voordeel uit gehaald: een vergoeding voor het gebruik van het dak en goedkopere stroom.’

De infrastructuurinvesteerder TINC, met vele kleine beleggers aan boord, heeft al lang enkele zonneparken in portefeuille. Amper enkele weken geleden werden voor 5 miljoen euro extra zonneparken aangekocht. Het Antwerpse bedrijf zegt dat de impact voorlopig onduidelijk is. TINC hoopt op duidelijkheid tegen de publicatie van zijn halfjaarcijfers in maart.

Als aandeelhouder van TINC zitten ook andere institutionele investeerders, Belfius Insurance, Gimv en Bank Delen (AvH), in zonneparken. PMF Infrastructure Fund heeft als grote aandeelhouders de verzekeraars Ethias, AG Insurance (Ageas), de banken Crelan en VDK en het pensioenfonds van de metaalsector. Sommige pensioenfondsen, zoals dat van de provincie Oost- Vlaanderen en Curalia, bezitten met Solux Invest directe participaties in zonneparken.

De aanwezigheid van pensioenfondsen en andere institutionele investeerders zoals verzekeraars in energieprojecten is logisch, zegt Philip Neyt, de voorzitter van de Belgische Vereniging van Pensioeninstellingen. ‘Door de lage rente kijken ze naar alternatieven met een stabiele cashflow.’

Neyts verwacht relatief weinig schade omdat de posities beperkt zijn in vergelijking met hun balanstotaal. ‘Voor 2013 waren het kleine participaties, schoolgeld om vertrouwd te raken met de materie’, zegt Neyt. ‘Maar het effect op de toekomst is veel belangrijker. Het kan als een boemerang terugkeren als institutionele investeerders afhaken voor nieuwe investeringen in infrastructuur, energie- en digitale transitie en relanceplannen. De overheid moet een betrouwbare partner zijn en engagementen honoreren.’

Is nu wel of niet sprake van oversubsidiëring? ‘Dat hangt van je perspectief af. Als je het normaal vindt dat een risicoloos project 15 of 20 jaar lang een vast rendement van 12 procent biedt, is dat geen oversubsidiëring. Maar als alle andere risicoloze projecten op 15 jaar slechts 2 procent rendement hebben, is 12 procent extreem veel’, zegt econoom Johan Albrecht (UGent).

Hij wijst erop dat de overheid het steunmechanisme heeft bedacht en ingevoerd na uitgebreide berekeningen. ‘Dat was noodzakelijk om investeringen aan te trekken. Al had men beter een mechanisme ingebouwd dat de steun bij hoge marktprijzen verlaagt.’

De huidige recordprijzen voor energie kunnen sommige projecten tijdelijke overwinsten opleveren, maar andere hebben er door vasteprijscontracten niets aan. ‘De overheid moet nadenken over wat de beste optie is. Ze kan de overwinsten van specifieke projecten tijdelijk belasten. De subsidiestromen voor alle projecten decimeren is wat moeilijk.’