In de kernreactor van het Kortrijkse ziekenhuis: 'Het potentieel gaat verder dan prostaatkanker'

'Op naar onze minikerncentrale', grapt de woordvoerder van het West-Vlaamse ziekenhuis als hij ons komt ophalen. Even later zal blijken dat de dienst nucleaire geneeskunde verdacht veel weg heeft van een doorsnee ziekenhuislokaal. De kerncentrale van dienst - een zogenaamd gallium/lutetium-lab - werd mee bekostigd door het AZ Delta uit Roeselare en het AZ Sint-Jan uit Oostende en Brugge. Prijskaartje: ruim een half miljoen euro.

'De loden muren houden alle straling tegen. Niemand raakt hier zomaar binnen. Noch de directie, noch de beveiliging, noch mijn eigen diensthoofd kan dit laboratorium zomaar betreden', vertelt Pieter-Jan De Jonghe, terwijl hij ons rondleidt in zijn territorium. In ons land zijn er drie mensen die de functie van ziekenhuisapotheker en radiofarmaceut combineren. Hij is er één van. Hij rondde een doorgedreven opleiding af, waardoor hij in het ziekenhuis nucleaire stoffen mag bereiden die nodig zijn voor de 177Lu-PSMA I&T-therapie.

Simpel uitgelegd: de radioactieve stof lutetium wordt gekoppeld aan een eiwit dat zich kan binden aan prostaatkankercellen. Dat middel wordt via een infuus bij de patiënt in de bloedbaan gebracht en gaat op zoek naar de kankercellen. Die worden doelgericht vernietigd, zonder al te veel schade aan te brengen aan de omliggende, gezonde cellen. 'Je moet het zien als een inwendige en superprecieze vorm van bestraling, tot op de millimeter', vat professor Alex Maes, het diensthoofd nucleaire geneeskunde, het samen. Voorlopig krijgen enkel patiënten die uitbehandeld zijn de therapie.

Vier maanden levenswinst

De resultaten zijn veelbelovend. Begin juni rapporteerde een internationaal team over een onderzoek bij 831 mannen, die met klassieke chemotherapie niet meer geholpen konden worden. De proefpersonen die het lutetiummedicijn kregen, leefden gemiddeld nog 15,3 maanden. Mannen uit de controlegroep bleven gemiddeld 11,3 maanden in leven. Hoewel vier maanden levenswinst best mooi is, toonde de oncologe Mary-Ellen Taplin - die betrokken was bij de studie - zich ontgoocheld. 'Ik had op meer gehoopt', zei ze aan het persagentschap Reuters.

De Amerikaanse specialiste wees op de bijwerkingen. Zo waren bloedarmoede, immuunproblemen, vermoeidheid en een droge mond vaak voorkomende klachten. De urologe Siska Van Bruwaene van het AZ Groeninge sust. Bij de 12 patiënten die ze tot nu toe behandelde met lutetium, traden de nevenwerkingen amper op. 'Ik weet dat vier maanden levenswinst heel weinig klinkt, maar dat is een gemiddelde. Bij bepaalde patiënten zie je een spectaculaire winst van twee tot drie jaar. Dat is toch de moeite.'

Het omgekeerde is echter ook waar. Een aantal patiënten vertoonde geen enkele reactie na de toediening. 'In dat geval zetten we de behandeling helaas stop, want met 7.500 euro per injectie - in totaal zijn er vier nodig - is die niet goedkoop', zegt ze. Begin deze maand verkreeg het AZ Groeninge als eerste ziekenhuis in Vlaanderen een terugbetaling door het RIZIV. Dat maakt de therapie al een pak toegankelijker.

Doorbraaktherapie

Radiofarmaca - geneesmiddelen die radioactief zijn - zoals lutetium gelden als de heilige graal bij de behandeling van kanker. De mogelijkheden beperken zich lang niet tot prostaatkanker, die jaarlijks 90.000 Europeanen het leven kost. Geen wonder dus dat de farmawereld het middel op het spoor is. Twee weken geleden kondigde Novartis aan dat zijn lutetiummiddel door de Amerikaanse geneesmiddelenwaakhond FDA aangemerkt wordt als een 'doorbraaktherapie', waardoor de ontwikkeling en de beoordeling van het middel in een stroomversnelling kunnen belanden.

Zelfs als Novartis straks lutetium op grote schaal produceert, dreigt het nucleaire labo van het Kortrijkse ziekenhuis niet overbodig te worden. 'We hebben een half miljoen euro geïnvesteerd in ons labo, omdat we geloven dat dit nog maar het beginpunt is. Nu zetten we in op prostaatkanker, maar het onderzoeksveld is enorm in beweging. Er komen ongetwijfeld nieuwe toepassingen voor andere kankers. Daar willen wij met collega's verder onderzoek naar doen', besluit Maes.

Ook professor Guy Bormans, het hoofd radiofarmaceutisch onderzoek aan de KU Leuven, spreekt over 'een veld met potentieel'. 'Nochtans is dit soort behandelingen niet nieuw. Schildklierkanker wordt al sinds de jaren 40 behandeld met radioactief jodium', vertelt hij. 'De jongste jaren zie je wel nieuwe toepassingen om ook tumoren in de maag, darmen, alvleesklier en longen aan te pakken. Die behandelingen kunnen in de toekomst zeker op gelijke hoogte komen met de traditionele chemotherapie en bestraling.'