Voor wie is testament een must?

‘De modernisering van het erfrecht die op 1 september 2018 inging, beantwoordt aan een maatschappelijke vraag. Mensen maken gretig gebruik van de extra vrijheid die de nieuwe wet biedt om zaken met een testament te regelen’, verklaart Bart Van Opstal, de woordvoerder van de notarisfederatie, de sterke stijging van het aantal testamenten. In vergelijking met 2017 - het jaar voor het nieuwe erfrecht - gaat het om een stijging met een kwart.

Het nieuwe erfrecht geeft elke Belg een grotere marge om een deel van zijn vermogen na te laten aan wie hij zelf wil. Het maakt niet meer uit hoeveel kinderen hij heeft. Ook al zijn het er drie, vier of meer, iedereen kan de helft van zijn vermogen nalaten aan wie hij wil: uw partner, de kleinkinderen, de kinderen van uw nieuwe partner, een goed doel, een vriend… Maar u moet dan wel een testament opstellen.

‘In feite is iedereen die wil afwijken van de wettelijke verdeling gebaat bij het opstellen van een testament’, stipt notaris Carol Bohyn aan. Enkele voorbeelden voor wie een testament aangewezen kan zijn.

Ouders

Kinderen zijn wettelijk beschermde erfgenamen. Ze erven altijd minstens de helft van uw vermogen. Zelfs als uw band volledig vertroebeld geraakt is, kunt u een kind niet volledig onterven. U kunt het wel proberen in uw testament. Maar dan moet u weten dat het betrokken kind dat testament kan aanvechten. En elke rechter zal dat kind zijn minimumdeel toekennen.

Omgekeerd kunt u in een testament wel naar believen een (of enkele) kind(eren) meer geven dan waar het wettelijk minimaal recht op heeft. Zolang elk kind zijn minimumdeel krijgt, kunt u het overige deel - de helft van uw nalatenschap - toewijzen naar eigen goeddunken.

Plusouders

Heeft uw nieuwe partner kinderen uit een vorige relatie, dan zijn uw pluskinderen - tenzij u ze zou adopteren - geen wettelijke erfgenamen. Zelfs als u ze even graag ziet als uw eigen kinderen, voor de wet blijven jullie vreemden. In een testament kunt u ze wel aanduiden als erfgenaam. Het enige waar u rekening mee moet houden, is dat u uw eigen kinderen hun minimumdeel niet kunt ontnemen.

Grootouders

Een populaire clausule in de testamenten die vorig jaar werden opgesteld, is dat grootouders een deel van hun vermogen rechtstreeks toewijzen aan hun kleinkinderen. Vaak omdat de kleinkinderen dat duwtje in de rug beter kunnen gebruiken dan hun ouders. ‘Extra voordeel van de nalatenschap verdelen over de kinderen én kleinkinderen is dat minder erfbelasting betaald moet worden’, zegt advocaat Hannes Casier van Argo. De tarieven van de erfbelasting zijn progressief: hoe meer iemand erft, hoe hoger het tarief. Door de erfenis in meerdere kleinere delen te splitsen, betaalt elke erfgenaam een lager tarief.

Gescheiden ouders van minderjarige kinderen

Zodra de scheiding definitief is, is uw ex geen erfgenaam meer. Maar zolang uw kinderen minderjarig zijn, heeft uw ex wel het wettelijk vruchtgenot op de goederen van uw kinderen. Overlijdt u voor uw kinderen 18 jaar zijn, dan zal uw ex daardoor strikt genomen mogen wonen in een geërfde woning, huurinkomsten en dividenden ontvangen of recht hebben op de rente op het geërfde kapitaal. Iedere ouder heeft daarnaast ook een ouderlijk beheerrecht (en -plicht) op de goederen van zijn minderjarig kind. Bij het erven van aandelen in een bedrijf, betekent dat bijvoorbeeld dat de overlevende ouder nog stemrechten kan uitoefenen tot zijn kind meerderjarig wordt.

In een testament kunt u opnemen dat de overlevende ouder geen wettelijk vruchtgenot zal ontvangen op de erfenis. Wilt u ook zijn beheerrecht ontnemen, dan kunt u het vruchtgebruik in het testament toekennen aan een vertrouwenspersoon zolang de kinderen minderjarig zijn (of eventueel langer).

Ouders van minderjarige kinderen

‘Voor koppels met minderjarige kinderen is een testament aangewezen om een voogd aan te duiden voor het geval beide ouders zouden overlijden voor hun kinderen meerderjarig zijn’, geeft Hannes Casier van Argo aan.

Ongehuwde partners

Door te huwen promoveert u uw echtgenoot tot een bevoorrechte erfgenaam. Dat is niet zo als u gaat samenwonen met de liefde van uw leven. Legt u een verklaring van wettelijke samenwoning af, dan erft uw partner vanaf die dag weliswaar automatisch het vruchtgebruik op de gezinswoning, maar daar blijft het bij. Bovendien kunt u die wettelijke samenwoning eenzijdig op elk moment annuleren, waardoor uw partner met lege handen achterblijft. Dat is sowieso het geval voor koppels die louter feitelijk samenwonen. Wettelijk gezien zijn het vreemden en erven zij dus niets van elkaar. Tenzij ze een testament in die zin opstellen.

Hertrouwde partners

Na een mislukte relatie ontmoet u opnieuw iemand met wie u lief en leed wil delen. Dat wilt u maar al te graag bezegelen door opnieuw in het huwelijksbootje te stappen. Maar u ziet het toch niet zitten dat uw vermogen naar uw nieuwe partner gaat na uw overlijden in plaats van naar uw kinderen. Dan kunt u dat zo bepalen in een testament. U hoeft uw echtgenoot daarvan zelfs niet op de hoogte te brengen. Weet wel: uw nieuwe echtgenoot erft altijd minstens het vruchtgebruik op de gezinswoning.

Wilt u uw nieuwe partner ook dat ontnemen, dan zult u toch open kaart moeten spelen. Wie wil dat zijn erfenis maximaal naar zijn eigen kinderen gaat, kan in het huwelijkscontract een Valkeniersclausule opnemen. Heeft u kinderen uit een vorige relatie, dan kunt u met die clausule uw nieuwe echtgenoot volledig onterven. Het enige dat u hem of haar niet kunt ontnemen is het recht om in de gezinswoning te blijven wonen en de aanwezige huisraad te blijven gebruiken gedurende 6 maanden.

Kinderloze singles

Hebt u kinderen noch partner, dan gaat uw erfenis automatisch naar uw ouders en uw broers en zussen. Hebt u liever dat uw erfenis naar een favoriete neef of goede vriend gaat, dan is een testament aangewezen. Om te vermijden dat die daarop torenhoge erfbelasting moet betalen, wordt vaak gewerkt met een duolegaat. Met zo’n testament wordt niet alleen een vriend of ver familielid als erfgenaam aangeduid, maar ook een goed doel. Het verre familielid of de vriend krijgt zijn deel vrij van erfbelasting, waardoor hij netto meer overhoudt dan zonder duolegaat. De besparing zit in het erfbelastingtarief op het deel voor de vzw of organisatie: 8,5 procent in het Vlaams gewest. In de loop van 2020 wordt de regeling voor duolegaten echter aangepast.

Maar zelfs als u als single wel wil dat uw vermogen in het gezin blijft, kan een testament de erfbelasting drukken. ‘In een testament opnemen dat de ouders erven in plaats van de broers en zussen levert een aanzienlijke besparing aan erfbelasting op’, merkt Casier op. Ouders betalen de tarieven in rechte lijn tot maximaal 27 procent, terwijl voor broers en zussen de tarieven in zijlijn oplopen tot 55 procent.

De grote troef van een testament is dat het een heel flexibel instrument is.

Ten eerste wordt het pas van kracht op de dag van uw overlijden. Dat in tegenstelling tot een schenking, waarbij het geschonken goed onmiddellijk uit uw vermogen verdwijnt.

Een tweede troef is dat u op elk moment een nieuw testament kunt opstellen en het vorige kunt herroepen. Dat is handig omdat omstandigheden niet altijd hetzelfde blijven, relaties kunnen veranderen en het leven soms vol verrassingen zit. Bij een schenking geldt daarentegen het principe ‘gegeven is gegeven’.

Ten derde is het testament een eenzijdig document. U hebt dus geen akkoord nodig van uw partner of kinderen over wat u erin bepaalt. U hoeft ze zelfs niet te informeren dat u een testament gemaakt hebt. Dat is wel het geval als u een erfovereenkomst zou opstellen. Daarmee kunt u sinds de hervorming van het erfrecht al tijdens uw leven afspraken op papier zetten met uw toekomstige erfgenamen over de verdeling van (een deel van) uw vermogen bij uw overlijden. Net als bij een testament wordt de erfovereenkomst pas bij uw overlijden uitgevoerd, maar u legt de verdeling wel al definitief vast op het moment dat u met z’n allen de overeenkomst bij de notaris ondertekent. Die verdeling herzien is alleen mogelijk als iedereen akkoord gaat. Net omdat een erfovereenkomst zo’n ingrijpende impact heeft, neemt de procedure om ze op te stellen ook behoorlijk wat tijd in beslag. Bij een testament daarentegen volstaat het dat u het zelf pent, of bij de notaris langsgaat om uw wensen op papier te laten zetten.