‘Rogue trader’ Nick Leeson: ‘Als iemand overdreven zelfverzekerd overkomt, wees dan sceptisch’

Een aardbeving. Het is wat Nick Leeson de das omdeed én wat hij in de jaren 90 veroorzaakte door de statige Barings Bank de afgrond in te duwen.

Toen op 17 januari 1995 een aardschok de Japanse stad Kobe in puin legde, stortte ook het kaartenhuisje van de ‘rogue trader’ of ontspoorde trader finaal in elkaar. De verliezen op zijn heimelijke speculatieve derivatenposities waren niet meer te overzien. ‘I’m sorry’, zo las de boodschap die hij aan zijn bureau in Singapore achterliet alvorens het hazenpad te kiezen.

Een goede maand later was het verhaal van Barings Bank, opgericht in 1762, voorbij. Leeson had voor 827 miljoen Britse pond verliezen opgestapeld op trades die hij verborgen had gehouden in de foutenrekening ‘88888’. De 27-jarige rijzende ster bleek een oplichter die veel te veel vrijheid had gekregen. De bank, met koningin Elizabeth II als klant, moest de boeken neerleggen en werd voor 1 pond verkocht aan ING.

Leeson ontsnapte niet. Hij werd in Frankfurt gearresteerd en uitgeleverd aan Singapore, waar hij 4,5 jaar in de gevangenis zat. Hij gebruikte die tijd om de autobiografie ‘Rogue Trader’ te schrijven. Ze werd later verfilmd met Ewan McGregor in de hoofdrol.

Die publieke fascinatie voor de financiële schurk wist Leeson verder te verzilveren in het lezingencircuit. Dat brengt hem deze week naar het Antwerpse festival SuperNova, waar hij donderdag spreekt. Hij wordt aangekondigd als de man achter ‘een van de spectaculairste debacles in de moderne financiële geschiedenis’. Leeson put ook uit zijn ervaring als risicoconsultant en fraudeonderzoeker, een andere carrière die hij na zijn celstraf uitbouwde.

‘Hoe is het mogelijk dat een jonge trader zomaar een gereputeerde bank kon neerhalen’, lezen we in de aankondiging van u als spreker. Is dat een aanklacht tegen een falend financieel systeem, iets wat ook uw carrière na het Barings-debacle heeft aangedreven?

Nick Leeson: ‘Zonder dat het uiteraard mijn bedoeling was, heeft mijn passage bij Barings de manier waarop naar risicobeheer in de financiële sector wordt gekeken veranderd. Dat moest ook, want het was allesbehalve veilig destijds. Traders konden doen wat ze wilden. Er was geen proces om op te volgen wat ze deden. Risicobeheer werd beschouwd als een ‘dirty job’, waarvoor nauwelijks aandacht was.’

‘Dat is nu anders. Bij de grote instellingen heb je duizenden mensen die waken over risico en compliance (het volgen van de regelgeving, red.). Zij zijn ook beter geworden in hun jobs. Als je nu als trader iets wilt doen, zijn de risicomensen de eersten die ja of nee zeggen. Traders zijn mij daar niet noodzakelijk dankbaar voor. Het is omslachtiger geworden. Maar wel veiliger.’

Hoe weegt u de verantwoordelijkheid van de falende bank af tegen uw eigen verantwoordelijkheid voor de fraude?

Leeson: ‘Ik pleit mezelf niet vrij. Ik ben volledig verantwoordelijk voor mijn acties indertijd. Maar de bank ontsnapt niet aan kritiek. Ze had een zwak risicobeheer. De nadruk lag op expansie, met een achterliggende infrastructuur die onvoldoende volgde.’

‘Als je kijkt naar andere, latere schandalen - zoals met de effectenhandelaar Jérôme Kerviel van Société Générale (die zijn bank met 4,9 miljard euro verlies opzadelde in 2008, red.) - stel je vast dat de bank altijd mee boter op het hoofd heeft. Het is voor zo'n instelling makkelijker om een zondebok te zoeken en de schijnwerpers op één persoon te richten om de aandacht af te leiden van de onderliggende issues: het gebrek aan procedures om zoiets te voorkomen.’

Hoeveel vooruitgang is er geboekt? In een eerder interview zei u dat rogue trading nog dagelijks gebeurt in financiële markten.

Leeson: ‘Dat is wat overdreven. Maar het is wel zo dat de implosie van Barings gezien werd als een wake-upcall die de financiële sector nooit zou vergeten, en dat is niet waar gebleken. Hoewel er veel beter toezicht is, blijven er zaken gebeuren die erg lijken op wat fout is gegaan bij Barings.’

‘Een recent voorbeeld is Macquarie Bank, waar een trader in de Londense afdeling erin slaagde om over een periode van 20 maanden via ruim 400 fictieve trades zijn verliezen te verbergen (goed voor 46 miljoen pond of 55 miljoen euro, red.). Dat gaat terug naar wat ik deed bij Barings.’

‘De eenvoudige manier om dat te voorkomen is door dagelijks alle posities te reconciliëren (waarbij interne posities gematcht worden met de corresponderende posities van tegenpartijen om eventuele afwijkingen te detecteren, red.). Doe je dat niet, dan kan zo’n trader blijven overleven, zoals in mijn geval. Het gebeurt dus nog altijd, al is het zeldzamer geworden.’

Hoe verklaart u de terugval?

Leeson: ‘Een eerste reden is het verbeterde toezicht, onder meer dankzij betere software. Er wordt sneller gereageerd, in realtime. Als je rapper betrapt wordt, zelfs voor een kleine overtreding, ben je niet geneigd het nog eens te doen. Zo houd je medewerkers beter in het gareel.’

‘Een tweede zijn de strengere straffen. Kijk naar Tom Hayes, de trader die voor de manipulatie van de Libor-rente tot 14 jaar cel veroordeeld werd, al werd dat verlaagd in beroep. Je loopt een groter persoonlijk risico. Er is mij vaak gevraagd wat mij tegengehouden zou hebben bij Barings. De vrees om gepakt te worden, is mijn antwoord.’

Ook de cryptowereld kent schandalen, denk aan de geïmplodeerde cryptobeurs FTX en haar veroordeelde oprichter Sam Bankman-Fried. Loopt het risicobeheer er mank?

Leeson: ‘Crypto loopt wat achter op de financiële sector. Ik ben niet de grote expert, maar volgens mij zijn er mogelijkheden om het beste van de compliance-ervaring van de financiële sector over te nemen. Al lijkt men voorlopig weigerachtig.’

‘Los daarvan volgde FTX een vertrouwd pad richting schandaal. Het ging om een overweldigend succesverhaal waarin iedereen geloofde. Met één dominant individu dat barstte van het zelfvertrouwen. Bankman-Fried kon doen wat hij wilde, zonder enig toezicht. Niemand stelde de juiste vragen.’

Zoekt u naar gelijkaardige patronen en karaktereigenschappen bij het opsporen van mogelijke valsspelers in een organisatie?

Leeson: ‘Het gaat om de manier waarop mensen reageren in bepaalde situaties. Zelfvertrouwen is een belangrijk knipperlicht. Als iemand overdreven zelfverzekerd overkomt, moet je een zekere professionele scepsis inbouwen. Want het soort zelfverzekerdheid dat je bij ‘stertraders’ ziet, verbergt soms iets.’

‘Ik herinner me hoe ik destijds zelf reageerde. Als mensen me vragen stelden en ik daar zelfverzekerd op antwoordde, merkte ik dat ze niet doorvroegen. Vandaag lopen er nog altijd veel van die mensen rond, zij het mogelijk wat minder dan vroeger. Vandaar het belang van lastige vragen stellen. Dat is niet altijd makkelijk. Creëer daarom als bedrijf een omgeving waarin zoiets mogelijk is.’

Volgens sommigen komt het gevaar vandaag van de financiële deregulering die de Amerikaanse regering van Donald Trump ambieert. Anderen stellen dat de regelgeving was doorgeslagen. Hoe kijkt u daarnaar?

Leeson: ‘De regelgeving die na de financiële crisis van 2007-2008 werd uitgerold, is te ver gegaan, alvast in het Verenigd Koninkrijk. Daar zet ze een rem op de bedrijfsactiviteit.’

‘In mijn periode bij Barings gold het omgekeerde. De Britse financiële sector had in de jaren 80 een big bang van verregaande deregulering gekend. Er volgde een instroom van nieuwe banken en jobs, zonder dat daar afdoende toezichthoudende expertise tegenover stond. Vandaag mag je ervan uitgaan dat die expertise er wel is.’

‘Toch word ik nerveus telkens als ik het woord deregulering hoor. De vraag is dan waar nieuwe problemen zullen opduiken. Al is het meer dan regulering alleen. Het is ook noodzakelijk dat financiële instellingen hun zaken op orde hebben, dat ze op de nodige processen kunnen terugvallen en goed omgaan met veranderingen. Dat ontbrak bij Barings.’

U lijkt het label van ‘rogue trader’ te omarmen als een geuzennaam. Wringt het soms dat u een financiële misdaad valoriseert?

Leeson: ‘Dat blijft altijd wringen. Wat toen gebeurd is, zal altijd de gênantste periode uit mijn leven blijven. Ik weet niet of ik het een geuzennaam zou noemen. Het is een naam die de media mij toen gegeven hebben en die is blijven hangen. De uitgevers wilden die als titel van het boek en het werd ook de titel van de film. Ik ben er gaandeweg ingegroeid. Het helpt ook het verhaal gaande te houden natuurlijk, anders was ik niet in Antwerpen.’

Het tradersjasje dat u bij Barings droeg, werd verkocht voor 21.000 pond (25.000 euro). De film 'The Wolf of Wall Street', over de malafide broker Jordan Belfort, was een kassucces. Hoe verklaart u de publieke fascinatie voor financiële criminelen?

Leeson: ‘Het heeft deels te maken met de celebritycultuur die in de jaren 90 ontstond. Het is bovendien een uniek verhaal - een bank die implodeert - dat overgoten is met human interest. Een rijzende ster die diep valt, die tijdens zijn celstraf kanker krijgt en zijn vrouw ziet weggaan. Het helpt ten slotte dat ik er eerlijk en met zelfrelativering over praat. Mensen appreciëren dat.’