Weg met generaties!

Enkele weken geleden op de wei van Werchter. Bruce Springsteen en zijn E Street Band geven een - redelijk geweldig - concert. Mijn dochter, 22, en ik, 53, kijken met open mond naar al dat fraais. Een week later hetzelfde, maar dan staan we voor Harry Styles. Het initiatief om de concerten bij te wonen kwam telkens van een ander gezinslid - u mag raden wie wat koos.

De gemiddelde leeftijd op beide concerten verschilt enorm, net als de hoofdkleur van de kleding. Is dat nu een generatieverschil, dat iemand van Gen X naar Bruce wil kijken en iemand van Gen Z naar Harry Styles? Wat is dat eigenlijk, een generatie?

De begrippen generaties en generatiekloof komen vandaag de dag overal te pas en vooral te onpas aan bod. De dooddoener ‘oké, boomer’ kennen we intussen, van millennials weten we dat ze blijkbaar jobhoppers en lattedrinkende luieriken zijn. Marketing en (sociale) media lusten wel pap van de generatieconflicten die we ook op de werkvloer zouden tegenkomen.

'Vijf generaties op de werkvloer, hoe doe je dat?', is de openingszin van menig hr-debat. Wel, je doet daar juist niets mee. Want die generaties, zeg maar mensen uit nabije geboortejaren die gemeenschappelijke kenmerken en waarden delen, daar klopt wetenschappelijk gezien weinig van. Die delen niet dezelfde waarden en hebben niet dezelfde kenmerken (behalve leeftijd uiteraard). Verschillen binnen generaties zijn groter dan die tussen generaties. En afkomst, klasse, etniciteit, sekse en opleidingsniveau verklaren (bijna) altijd meer dan het geboortejaar.

Andere beleving

Er bestaan natuurlijk wel leeftijdsverschillen. Dat had Socrates 2.500 jaar geleden al begrepen, toen hij het had over de jeugd die een sterke hang had naar luxe, het gezag minachtte en weinig eerbied had voor ouderen. Tiens, jongeren die anders denken dan ouderen, zou dat van alle tijden zijn?

Als je 'leeftijd' wil duiden, kunnen we een onderscheid maken tussen geboortejaar, leeftijd en levensfase. Wat bepaalt op dit moment mijn denkkader en mijn doen en laten het meest? Dat ik van 1970 ben (net na de maanlanding en de eerste Tourzege van Merckx, net voor de globale oliecrisis), dat ik 53 jaar ben (kinderen die het huis verlaten, een ruime professionele expertise), of dat ik dit stukje schrijf in 2023 (oorlog, een regering die voor de verandering elkaar in de haren vliegt, klimaatveranderingen)? Ik deel die kenmerken natuurlijk met andere mensen uit die geboortejaren (Gen X), maar dat maakt ons helemaal niet gelijk of hetzelfde, omdat we het allemaal anders beleven.

De Duitse socioloog Karl Mannheim beschreef het mooi in een boek met de titel ‘Das Problem der Generationen’. Daarin stelt hij dat mensen vooral worden gevormd door hun sociale context en door historische gebeurtenissen, maar dat dan nog niet iedereen hetzelfde reageert op de zeitgeist.

Inderdaad, we hebben allemaal samen de coronacrisis als historische gebeurtenis beleefd, maar we reageren er niet allemaal hetzelfde op. In de onderzoekswereld spreken we van het APC-model, kort voor Age-Period-Cohort. Jongeren zullen altijd anders zijn dan ouderen (age), een gebeurtenis als de pandemie raakt iedereen (period) en events voor alle individuen van een bepaald jaar kunnen zinvol worden onderzocht (cohort: bijvoorbeeld het geboortecohort 1970 of het huwelijkscohort 2023).

O ja, Mannheim schreef dat boek in 1928. Bijna honderd jaar later zouden we het dan nog niet weten? Het grote ‘Problem der Generationen’ is dat we er nog altijd een probleem van maken.