Braziliaanse jazzmuzikant Amaro Freitas eert het Amazonewoud met zijn piano en een wasknijper

Amaro Freitas (33) zit aan zijn piano in Recife als hij zijn Zoom-verbinding aanzet. Zijn muziek heeft inheemse, Afrikaanse, Arabische en Europese referenties en is zo een spiegel van zijn geboortestad in het noordoosten van Brazilië. De voorbije eeuwen gingen schepen uit alle continenten er aan wal. De relatieve nabijheid van zowel Afrika als Europa gaf een voortdurende interactie met de oorspronkelijke bevolking.

Die diverse voedingsbodems zetten Freitas muzikaal op weg. Maar pas op ‘Y’Y’, zijn recentste album dat hij komt voorstellen in Gent, Brussel en Antwerpen, dringt hij door tot het - tot voor kort ook voor hem - onbekende hart van zijn thuisland. Opgegroeid in een sloppenwijk van Recife was het een lange weg tot in het Amazonegebied.

Zijn ouders probeerden hem af te schermen van slechte invloeden door hem mee te nemen naar een van de vele evangelische kerken, waar zijn passie voor muziek zich verder ontwikkelde. 'Eerst speelde ik drums bij mijn vader', vertelt Freitas. 'Later smeekte hij me om naar keyboards over te stappen, want iedereen wilde drummen. Ik zag ertegenop omdat ik dacht mijn energie niet kwijt te kunnen, maar na wat oefening begon ik het geluid van de piano te appreciëren.'

Baantjes als kelner en telemarketeer

Zijn prilste muzikale stappen werken nog door in zijn percussieve pianosound. 'Ook al waren we arm, ik vond het een mooie tijd, omdat ik samen met familie en vrienden kon spelen. Muziek was iets wat we deelden.' De christelijke gezangen ruimden later plaats voor melodieën van Ludwig van Beethoven, Frédéric Chopin en Peter Tsjaikovski, die hij naarstig opzocht in studieboeken.

Het was een eerste verruiming van zijn muzikale horizon, maar het viel in niets te vergelijken met zijn kennismaking met jazz. 'Ik was 15 en wist niet wat ik hoorde toen de dirigent van het kerkorkest Chick Corea (Amerikaanse jazzpianist, red.) opzette. Er zat een vrijheid in die ik in geen enkel ander genre gehoord had.'

Omdat Freitas' ouders geen geld hadden om hem naar het conservatorium te sturen, leerde hij muziektheorie van een bevriende barbier. Die onderwees hem over akkoordenschema’s en modulaties terwijl hij zijn clientèle schoor en kapte. Tijdens latere universitaire studies muziekproductie, die hij bekostigde met baantjes als kelner en telemarketeer, kwam hij er echter achter dat zijn proffen hem niets te vertellen hadden over zijn wortels.

'Mijn favoriete Europeaan is nog steeds Chopin, maar ik wilde alles weten over de muziek uit mijn thuisstaat Pernambuco. Uiteindelijk moest ik het daarvoor vooral hebben van medestudenten. Zo ontdekte ik de percussionist Naná Vasconcelos en de componist Moacir Santos, die Afrikaanse invloeden verweefde in zijn geluid. Omdat ze deel uitmaken van mijn Braziliaanse identiteit begon ik de ritmes van alle lokale dans- en muziekstijlen - maracatu, frevo, baião, ciranda, cavalo marinho - te incorporeren in mijn pianospel. Zo kreeg ik een nieuw perspectief op mijn land en mezelf. Het was alsof ik een andere Amaro ontdekte.'

'Achteraf vond ik het vooral gek dat ik als zwart jongetje op school nauwelijks les kreeg over zwarte mensen, symbolen en referenties. Daar moest ik zelf naar op zoek. Het heeft mijn verdere carrière bepaald.'

Zwart bloed

Freitas debuteerde in 2016 met ‘Sangue Negro’. Zijn tweede album ‘Rasif’ was in 2018 een hommage aan Recife, dat etymologische wortels in het Arabisch heeft. 'Toen ik dieper over de geschiedenis van mijn stad en mijn voorouders begon na te denken, zag ik helder waar mijn toekomst lag: ik moest mijn zwarte erfenis afstemmen op mijn pianospel. Op mijn eerste reis naar New York ontmoette ik iemand die me een mooi T-shirt met het sankofa-symbool erop verkocht.' De term stamt uit een Ghanese taal en betekent letterlijk ‘keer terug en neem het’, verwijzend naar iets wat je eerst uit je verleden moet halen, vaak omdat je het vergeten bent, alvorens verder te kunnen.

Freitas voegde de daad bij het woord en leerde over Mahommah Gardo Baquaqua, een slaaf uit West-Afrika, die zichzelf had leren lezen en schrijven en kon ontsnappen naar New York. 'Vila Bela', een van zijn nieuwe tracks, is dan weer opgedragen aan Tereza de Benguela, een vrouw die in de 18de eeuw aan het hoofd stond van een quilombo, een afgelegen nederzetting waar Afrikaanse en inheemse gemeenschappen aan de slavernij probeerden te ontsnappen.

Op ‘Y’Y’, het album waarmee hij nu ook internationaal doorbreekt, dringt hij door tot in de kern van zijn land. 'Het is mijn eerbetoon aan het Amazonewoud. Ik kan thema’s aansnijden die niet alleen mij als muzikant aanbelangen, maar de hele planeet. Veel Brazilianen dromen ervan om Disneyland te bezoeken, maar hebben nog nooit een voet in het Amazonegebied gezet. Ik vind het mijn taak, maar nog meer die van onze politici, om dat in vraag te stellen. Ik zou al blij zijn als elke Braziliaan één keer in zijn leven het gebied zou bezoeken om er met eigen ogen te zien wat voor schitterende verbindingen de inheemse bevolking er legt met de natuur. Misschien kunnen we zo opnieuw beseffen welke oerkracht erachter schuilgaat. Vroeger werd dat besef in leven gehouden door legendes, zoals die van de Mapinguari, een mythologisch wezen dat inheemse stammen en dieren moest beschermen.'

Rituelen met mieren

Zelf trok hij voor het eerst naar de streek voor een concert in het Amazonetheater in Manaus, een kleine 5.000 kilometer van Recife. 'Ik was er getuige van het Tucandeira-ritueel, dat de overgang van jongen naar man symboliseert bij het Sateré-Mawé-volk. Door hun handen in een hoop mieren te stoppen, terwijl de oudere mannen rond hen dansen en zingen, worden jongeren er welkom geheten in de volwassen wereld. Zo ontdekte ik een ander Brazilië. Niet alleen de mensen zagen er anders uit, ook het weer en het eten waren anders. En de rivier leek soms wel een oceaan.'

Het portret op de hoes van ‘Y’Y’ werd genomen in de rivier. 'Terwijl ik niet eens kan zwemmen. Ik riep naar de fotograaf dat ik naar de oever wou komen, maar toen hij door zijn lens keek, zei hij: ‘Blijf nog even in het water, het is zo’n mooi shot.’ Als mijn nederige waterdoop zou helpen om de klimaatopwarming, riviervervuiling, illegale mijnen en houtkap op de korrel te nemen, had ik het er graag voor over.'

Freitas’ grootste muzikale uitdaging was om het geluid van de Amazone in klanken te vatten. Daarvoor schakelde hij niet alleen fluitjes, shakers en cimbalen in, maar ook een prepared piano. 'Tien jaar geleden hoorde ik hoe mooi het binnenwerk van de piano kon klinken en ging ik me verdiepen in het werk van John Cage, die in de jaren 40 al objecten tussen de snaren van zijn piano knelde om nieuwe tonale effecten te creëren. Ook zo kon ik het regenwoud oproepen.'

Freitas toont ons via zijn scherm achtereenvolgens een wasknijper en een kleurrijk handpercussie-item dat hij meebracht uit de Amazone. In de studio liet hij beide in dialoog treden met zijn piano. 'Soms kneep ik de driekorige snaren in het midden van de piano samen met de twee bovenkanten van de wasknijper. Afhankelijk van waar ik de knijper plaatste, veranderde de klank. Door ook de snaren aan de zijkanten van de piano te bewerken met mijn handen of handpercussie creëerde ik een bewerkte piano met een Braziliaanse identiteit.'

‘Y’Y’ is uit via Psychic Hotline/Konkurrent. Amaro Freitas speelt op donderdag 13 februari in De Bijloke in Gent, op vrijdag 14 februari in Flagey in Brussel en op zaterdag 7 juni op Jazz Middelheim in Antwerpen.