Juristen smullen van hypotheekkater

‘De juridische procedures die zijn ingespannen zitten nog in het vroege stadium, maar met honderden miljarden dollar op het spel, zullen ze vermoedelijk nog jaren aanslepen’, stellen Bradley Borden en David Reiss, twee juristen verbonden aan de Brooklyn Law School. Zij maakten een mooie round-up van de rechtszaken die beleggers tegen beide partijen hebben ingespannen.

Omdat niet iedereen warm loopt voor juristenporno, volgen hier kort de belangrijkste elementen met een woordje uitleg.

'I’m doing God’s work.'

-- Lloyd Blankfein, CEO Goldman Sachs, november 2009, interview Sunday Times

Banken lieten in de jaren voorafgaand aan de crisis hun kernmetier, de kredietwaardigheid van klanten onderzoeken en minutieus toezien op de verstrekte leningen, schieten in ruil voor speculatievere, en dus ook potentieel lucratievere bezigheden. Door onder meer hypotheek-, auto- en studentenleningen in effecten te gieten, daarmee langs het ratingloket te passeren voor een AAA-stempel, en vervolgens van hun eigen balans te sluizen, leek er geen vuiltje aan de lucht.

Op het hoogtepunt was liefst 64 procent van de uitstaande hypotheken in de VS geëffectiseerd. De totale Amerikaanse hypotheekschuld steeg tussen 1992 en 2007 van 2.800 tot 10.200 miljard dollar.

Niet alleen banken belegden massaal in (elkaars) rommelpapier, ook institutionele beleggers van over de hele wereld propten hun portefeuilles vol met zogezegd veilige, maar in realiteit uiterst toxische producten. In 2007 werd duidelijk werd dat de markt voor verpakte hypotheekeffecten (MBS in het jargon) ziek was, na de val van Lehman Brothers in september 2008 is de term ‘terminaal’ meer op zijn plaats.

De klachten luiden dat de banken die hypotheken verpakten niet eerlijk waren over de kwaliteit van die onderliggende leningen. Zo verstrekten ze onder meer de beruchte Ninja-leningen (No income, no job, no assets). Door die kredieten daarna te verpakken en door te sluizen, verdween hun motivatie om de hypotheeknemer te screenen en goed op te volgen. Het gevolg van wanbetalingen was immers toch voor rekening van een andere partij.

Er zijn ook klachten dat de banken de waarde van de huizen waarvoor een hypotheek werd verstrekt te hoog inschatten. Taxateurs die de koopwaarde niet overdreven, kwamen naar verluidt vaak op een zwarte lijst terecht.

De belangrijkste argumenten van de banken zijn dat ze altijd duidelijk hebben gemaakt dat er risico’s zaten aan hypotheekeffecten, en dat de crash op de vastgoedmarkt de reden was van de grote verliezen, en niet zij. Institutionele beleggers kennen bovendien het reilen en zeilen in de hypotheekmarkt, en dus weten ze meer dan wat in de financiële bijsluiter stond die bij de gekochte financiële producten zat. Zich achteraf van de domme houden, gaat dus niet op.

'We rate every deal. It could be structured by cows and we would rate it.'

-- S&P-analist, mei 2007, intern mailverkeer

Bovenstaande zin komt uit het, later uitgelekte, interne mailverkeer bij ratingbureau Standard & Poor’s (S&P). Een analist maakte er zich in een elektronisch bericht naar zijn collega zorgen over dat het gehanteerde model niet de helft van het risico vatte, maar serveerde dat meteen zelf zo af…

Beleggers verwachten dat de rating van een effect de kredietwaardigheid ervan weerspiegelt. Hoe hoger het sportje op de kredietladder, hoe groter het vertrouwen van het ratingbureau in de capaciteit en bereidwilligheid van de emittent om zijn schuld netjes terug te betalen.

Dat de kredietbeoordelaars door de financiële crisis in de problemen zijn gekomen, is eigenlijk niet verwonderlijk. Ze worden voor het verstrekken van ratings niet betaald door de gebruikers van de rating, maar wel door... de emittenten van het schuldpapier. Dat is een duidelijk voorbeeld van belangenvermenging. Door in de hand te bijten die ze voedt, kunnen ratingbureaus zichzelf flink in de voet schieten. Waarom zouden ze dan hun tanden laten blinken?

De nijd tegenover de ratingbureaus zit diep, en gaat ver. Zo heeft zelfs de Amerikaanse overheid een klacht ingediend tegen S&P voor - eenvoudig gesteld - wanbeleid. De kredietbeoordelaar zou niet objectief zijn geweest bij het uitreiken van zijn kredietscores, en nagelaten hebben om betere ratingmodellen te gebruiken omdat veel producten dan niet langer de hoogste scores zouden halen.

S&P verdedigt zich onder meer met het argument dat de banken die ratings hebben gevraagd op hypotheekeffecten, die vervolgens ook zelf kochten. Iedereen dacht dus dat het er wel goed mee zat, en dus zat ook iedereen verkeerd, niet enkel de ratingbureaus. Hen met alle zonden Israëls overladen, is daarom volgens de kredietbeoordelaars oneerlijk. Waarvoor ze dan wel betaald werden, verzwijgen ze wel zedig.

'Deze juridische procedures staan nog in hun kinderschoenen.'

-- Bradley Borden en David Reiss, september 2013

‘Er valt nog een lange weg af te leggen’, benadrukken Borden en Reiss. ‘Maar de klachten zijn ernstig. Als (zaken)banken, ratingbedrijven, taxateurs,… de fouten hebben gemaakt waarvan ze beschuldigd worden, dan is de wereld in het ootje genomen en heeft ze daar een stevige prijs voor betaald. Veel rechtszaken zullen waarschijnlijk nooit een einde zien, maar waar dat wel lukt, zal het helpen om de fouten die gemaakt zijn in de aanloop naar de financiële crisis bloot te leggen. Dat kan helpen om wangedrag te bestrijden en misschien ook een betere manier tonen om grote financiële transacties in de gaten te houden.’

@daanballegeer