Bart Maddens | Hoe meer stemmen de Vlaams-nationalisten halen, hoe verderaf Vlaamse onafhankelijkheid lijkt

Alle electorale verrassingen ten spijt zijn er nog zekerheden. Een daarvan is dat de Vlaams-nationalistische partijen van verkiezing tot verkiezing meer stemmen halen.  Het percentage vertoont sinds de Tweede Wereldoorlog een vrij consistent stijgende tendens. Eerst was er de Volksunie, die in 1971 piekte met 18,8 procent. De achteruitgang van de Volksunie nadien werd gaandeweg gecompenseerd door het Vlaams Blok, met als hoogtepunt 24 procent in 2004. De doorbraak van de N-VA in 2009 deed het Vlaams-nationalistische percentage aandikken tot 28,4, en de jaren nadien zette die spectaculaire stijging door, tot 44,1 procent in 2019 (voor de Kamer). 

Dat leek toen al duizelingwekkend hoog. Tijd om winst te nemen, had je als aandeelhouder kunnen denken. Maar zie, nu zijn beide Vlaams-nationalistische aandelen nog verder gestegen. Samen bereiken ze een absolute topscore van 47,4 procent. Bijna een Vlaamse kiezer op de twee stemt vandaag voor een (althans op papier) separatistische partij.

Toch is er een bizarre paradox. Hoe meer stemmen de Vlaams-nationalistische partijen halen, hoe moeilijker het lijkt die winst om te zetten in meer Vlaamse autonomie. De Volksunie heeft met relatief weinig stemmen heel wat gerealiseerd op dat vlak. De N-VA daarentegen kon met een veel hogere score institutioneel nog geen deuk in een pak boter slaan. 

Minder argumenten voor confederalisme

Zal dat nu anders zijn? Een mogelijke hefboom voor een grote staatshervorming is de Vlaams-nationalisten zondagnacht heel nipt ontglipt. Even zag het ernaar uit dat de N-VA en het Vlaams Belang samen een absolute meerderheid zouden halen in het Vlaams Parlement. Uiteindelijk zijn het maar 62 zetels geworden. Natuurlijk had De Wever aangekondigd niet met het Vlaams Belang te zullen regeren. Maar met 63 Vlaams-nationalistische zetels in het Vlaams Parlement zou hij wel een stevige stok achter de deur gehad hebben. Overigens hebben de Vlaams-nationalisten ook geen meerderheid in de Nederlandse taalgroep van de Kamer.

Nu Wallonië een ruk naar rechts maakt, lijkt de N-VA ook een argument te verliezen om België om te vormen tot een confederatie. Maar dat is slechts schijn. Vlaanderen en Wallonië zijn meer dan ooit andere werelden. Er zijn twee verschillende partijsystemen die volledig losgekoppeld zijn van elkaar, als betrof het twee landen. Winst en verlies lopen totaal uiteen bij de partijen die nochtans tot dezelfde partijfamilie behoren. Dat kan ertoe leiden dat de MR federaal zal regeren zonder Open VLD, en Vooruit zonder de PS. Als het zo uitdraait, is de notie van Belgische ‘partijfamilies’ helemaal achterhaald. Dan wordt de divergentie sterker dan ooit. 

Zweedse paradox

Hoog tijd voor confederalisme, zal de N-VA zeggen. Alleen zal dat niet voor meteen zijn. In afwachting moet de partij, net zoals in 2014, de leiding nemen van een Zweeds-achtige coalitie, zonder de PS. Misschien kan zo'n regering dit keer wel een daadkrachtig economisch hervormingsbeleid voeren. Maar dan is de Zweedse paradox helemaal terug: als de N-VA een succes maakt van de regering, dan zal ze bewijzen dat België wel werkt, en dus de tak afzagen waarop de partij zelf zit.

Bij de N-VA is er wel weinig animo om, zoals in 2014, het communautaire helemaal onder het tapijt te vegen. Er zal dus een stevig institutioneel luik in het regeerakkoord moeten staan. Maar dat was ook al het geval in het Vivaldi-regeerakkoord, waarin allerlei moois beloofd werd over een staatshervorming. Alleen is daarvan niets in huis gekomen. Dat dreigt ook nu te gebeuren. In elk geval zal een regering-De Wever zonder een bijzondere meerderheid niet erg ver kunnen springen met institutionele hervormingen. 

Het is hoe dan ook een bittere pil om te slikken voor de radicale flamingante achterban. Hoe meer stemmen de Vlaams-nationalisten halen, hoe verderaf de Vlaamse onafhankelijkheid lijkt. Allicht zal een federale regeringsdeelname, en al zeker een premierschap voor De Wever, de N-VA nog meer in het Belgische systeem zuigen. Het kan zijn dat de historische trend zich in 2029 verder doortrekt en dat de Vlaams-nationalisten finaal een absolute meerderheid halen in stemmen en in zetels. Maar dat die meerderheid ooit de Vlaamse onafhankelijkheid zal uitroepen, dat lijkt meer dan ooit een illusie.