Na de beslissing bij Amazon | Werkt vijf dagen op kantoor echt zoveel beter?

‘We’re not going back.’ In de Verenigde Staten ging deze week een meme rond met een van de slagzinnen van de Democratische presidentskandidate Kamala Harris. Daarmee keurde ze enkele weken geleden het beleid van haar Republikeinse tegenstander Donald Trump af. Nu vissen werknemers de quote op om hun onvrede te uiten.

De aanleiding is het nieuwe telewerkbeleid bij Amazon. De e-commercereus kondigde deze week aan terug te willen naar pre-covidtijden. ‘Toen was het niet vanzelfsprekend om twee dagen per week thuis te werken, en dat zal het in de toekomst ook niet meer zijn’, schreef CEO Andy Jassy aan zijn 1,5 miljoen personeelsleden. Vanaf januari wordt iedereen weer vijf dagen per week verwacht op kantoor, waar ook weer in vaste werkplekken wordt voorzien. Uitzonderingen worden alleen gemaakt bij ziekte, noodgevallen of klantenbezoeken.

Jassy is niet de eerste Amerikaanse baas die korte metten maakt met thuiswerk. Vorig jaar voerde techondernemer Elon Musk dezelfde regels door bij zijn e-autobouwer Tesla en zijn ruimtevaartbedrijf SpaceX. Ook bij Jeff Bezos' ruimtevaartspeler Blue Origin en David Solomons zakenbank Goldman Sachs waren er al zulke aankondigingen.

In België zijn voorlopig geen bedrijven bekend die vier jaar na de pandemie opeens paal en perk stellen aan het thuiswerk. Maar het onderwerp leeft wel. Onder andere bij het studiebureau Jonckheere in Brugge is de CEO nieuwsgierig geraakt.

‘Bij ons kan twee dagen per week thuis worden gewerkt, maar we worstelen met die grens', zegt Koen Jonckheere. 'Vergaderen terwijl een deel op kantoor is en een deel online zit, blijft toch ingewikkeld, zeker als ook externe partners aanschuiven. En bij nieuwe collega’s die thuis willen werken, merken we dat ze het moeilijker hebben om expertise op te bouwen.'

Jonckheere vindt het goed dat een grote organisatie als Amazon nu een heel andere weg inslaat. ‘Persoonlijk zou ik dat ook willen. Maar ik vrees dat zo’n stap te drastisch is. Ik zou niet willen dat mijn personeelsleden om die reden opstappen.’

Voorspelbaar dilemma

Nog meer bedrijfsleiders zitten met dat dilemma. ‘Dat was te voorspellen’, zegt Jan Denys, arbeidsmarktexpert van het uitzendbureau Randstad. De nadelen van thuiswerk, zoals minder uitwisseling van ideeën en afspraken die moeilijker tot stand komen, zijn decennia geleden al duidelijk beschreven. ‘Maar mensen begrijpen ze pas echt als ze enkele jaren effectief in zo’n systeem hebben gewerkt.’

Daar komt volgens de hr-dienstengroep Securex bij dat een aantal sectoren en bedrijven het steeds moeilijker krijgt om het hoofd boven water te houden. Door de hoge loonkosten, energieprijzen en grondstoffenprijzen krijgen sommige het hard te verduren. ‘De druk op de werknemers neemt toe, en dat kan ook een impact hebben op het vertrouwen in hen. Bij sommige werkgevers groeit de behoefte aan meer controle. Mensen op kantoor zien kan daaraan tegemoetkomen’, zegt Frank Vander Sijpe, director hr trends & insights.

Securex stelde zelf vast dat over de jaren heen steeds minder thuis wordt gewerkt. In 2021 ging het om 63 procent van de bedienden, leerde een onlinebevraging bij 1.000 werknemers. In 2024 is hun aandeel gezakt tot 47 procent.

Bij het hr-bedrijf Acerta klinkt hetzelfde verhaal. Ook daar horen ze dat werkgevers hun personeel structureel meer op de werkvloer willen zien. Een op de drie heeft die wens, leert een bevraging. Dat staat in contrast met de verwachtingen van werknemers zelf: 41 procent zou nog meer van thuis uit willen werken. Slechts 5 procent wil vrede nemen met minder.

Die uitersten maken het niet evident om thuiswerk te herzien. ‘Zeker niet bij grote organisaties, waar het beleid ook in cao’s is verankerd. Dat pas je niet zomaar even aan’, zegt Denys.

Dat werd vorig jaar ook duidelijk bij het staalbedrijf ArcelorMittal in Gent. Daar onderbrak een deel van de 1.800 bedienden tijdelijk het werk, omdat ze van twee dagen telewerk per week naar één dag moesten gaan. ‘Ik was verrast door de hevige reacties die de directie daarmee uitlokte', zegt Paul Debooser van de socialistische bediendevakbond BBTK daar vandaag over. 'Mensen blijken na al die jaren hun leven helemaal op dat thuiswerk te hebben afgestemd. Daarop inleveren ligt heel gevoelig.’

Na het protest bij ArcelorMittal werd beslist het telewerk alleen terug te schroeven voor mensen die dicht bij de productie werken. ‘Die regeling zal zeker dit jaar opnieuw ter discussie komen’, zegt Debooser.

Prikkelarm kantoor

100 procent terug op kantoor is geen realistisch scenario meer, menen experts. Ze merken op dat de thuiswerktrend al voor corona is ingezet. De pandemie heeft dat proces alleen maar versneld. ‘Dat Amazon daar nu volledig tegen ingaat, lijkt me geen goed idee’, zegt Hendrik Delagrange, onderzoeker bij de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV). ‘Het is moeilijk in te schatten wat de precieze gevolgen zijn, maar ik vrees dat de rekruteringen bij het bedrijf onder die keuze zullen lijden. Je schrikt er volgens mij meer mensen mee af dan dat je ermee aantrekt.’

Bedrijven die thuiswerk structureel afschaffen, zijn moeilijk te vinden. Maar er zijn er in ons land die het nooit hebben toegestaan. Zoals Typhoon, een leverancier van installaties voor de procesindustrie. ‘Tijdens corona ontdekten we dat 30 procent van onze mensen kon thuiswerken. Dat deden ze ook, maar na een tijdje wilden de meesten terugkomen’, zegt CEO Frederic Bulcaen. Daarom zijn er nooit vaste thuiswerkdagen gekomen. Vanop afstand werken kan alleen in bepaalde situaties. ‘Als iemand een ziek familielid heeft of zijn elektriciteitsmeter moet laten nakijken, bijvoorbeeld. We bekijken het case per case. Niet elke thuiswerkvraag wordt automatisch goedgekeurd. De regel blijft: iedereen komt naar kantoor.’

Sollicitanten horen die boodschap effectief niet zo graag en haken soms af. Maar bij Typhoon hebben ze niet het idee dat ze daardoor veel talent mislopen. Ook de huidige werknemers maken er geen probleem van. ‘Je kan veel jobs in dit bedrijf gewoon niet performant doen met thuiswerk. Er is te veel interactie nodig. Je wil mensen uit de fabriek zien, met projectleiders samenzitten, of met verkopers of planners spreken. Dat is moeilijk vanachter een scherm.’

Ook voor Jonckheere strookt thuiswerk niet met de bedrijfscultuur. ‘We doen veel inspanningen om een prikkelarm kantoor te zijn: we hebben geen glijdende uren, lassen periodes van stilte in en laten de e-mails maar twee keer per dag door. We zijn ervan overtuigd dat dat mensen tot rust brengt en dat ze zich daardoor beter kunnen concentreren. Ik betwijfel of thuiswerk altijd hetzelfde effect heeft. Het is volgens mij toch minder makkelijk in je eigen huis die structuur vast te houden.’

Af en toe ziet Jonckheere werknemers die 'er de kantjes af lopen’. ‘Maar eerlijk is eerlijk: er zijn er ook die thuis zeker zo goed functioneren.’

Ongelijke aanpak

Velen vinden de ideale verdeling: twee dagen thuis werken en drie dagen op kantoor. ‘Voor corona bleken bij dat systeem de voor- en nadelen het meest in balans, en dat is tijdens en na de pandemie niet echt veranderd’, zegt Delagrange. Volgens hem zorgt de combinatie ervoor dat een werknemer genoeg vrijheid ervaart om zijn professionele en privéleven op elkaar af te stemmen. Tegelijk wordt tegemoetgekomen aan de vraag van een werkgever om voldoende fysiek samen te zijn.

Denys merkt wel op dat die formule niet altijd toe te passen is. ‘Het hangt echt van departement tot departement af.’ Tegelijk is zo’n ongelijke aanpak in een bedrijf heel moeilijk door te voeren. ‘Zeker in bedrijven waar bedienden en arbeiders samenwerken, moet je opletten dat je geen spanningen installeert. Als je sommigen laat thuiswerken, moet je volgens mij ook iets van compensatie bieden aan degenen die dat niet kunnen. Anders riskeer je dat die laatsten denken: we horen er niet bij.’

Bij Amazon zal de vijf-dagen-op-kantoorregel allicht niet vrijblijvend zijn. Toen de techgigant vorig jaar werknemers verplichtte om er drie dagen te zijn, werd via toegangspasjes bijgehouden of dat ook gebeurde.

Ook PwC UK kondigde recent aan het telewerk van zijn 26.000 personeelsleden te gaan monitoren. De consultancy- en auditreus wil werknemers in het Verenigd Koninkrijk vanaf volgend jaar geen vijf maar drie dagen op kantoor zien. Die beslissing gaat gepaard met een overzicht dat medewerkers elke maand in hun mailbox krijgen. Daar zullen niet alleen de gewerkte uren staan, maar ook alle data over hun werklocaties. Ook de interne loopbaancoaches van het bedrijf ontvangen die gegevens.

‘Dat zal helpen het nieuwe beleid eerlijk en consistent toe te passen in ons bedrijf’, klonk het in een memo. Die stelde ook dat ‘de vorige thuiswerkrichtlijnen te zeer open waren voor interpretatie.’

Geen gouden formule

Er bestaat volgens Delagrange geen gouden formule om personeel terug naar kantoor te lokken. ‘Maar er moet wellicht een initiatief van de werkgever aan te pas komen’, zegt de SERV-onderzoeker.

Heel wat werkgevers lassen intussen verplichte kantoordagen in. Maar het kan volgens Delagrange ook subtieler, door kleinere aanpassingen te doen, zoals teamleden zelf laten beslissen wanneer ze samenkomen. ‘De managers spelen daarin een cruciale rol. Zij moeten nagaan wat in welke afdeling en functie nodig is en afspraken vastleggen, zodat weer een dynamiek van het kantoorleven op gang komt.’

Evenwicht blijft belangrijk. Wie iedereen op dezelfde dag naar kantoor roept en de ene na de andere vergadering inplant, mag niet verrast zijn als werknemers naderhand zeggen: 'Ik vind geen rust op kantoor, ik kan me thuis beter concentreren.'

‘Tegelijk is het ook aan werknemers om te aanvaarden dat er grenzen zijn aan autonomie’, zegt Delagrange. ‘Dat elke bediende de vrijheid krijgt om te kiezen waar en wanneer hij gaat werken, dat idee moeten we toch stilaan opbergen. De praktijk bewijst dat zoiets moeilijk werkbaar is.’