Professor arbeidsrecht Marc De Vos: ‘We gaan met onze democratie door een fase van decadentie’

‘Eigenlijk zou iedereen dat in zijn leven eens moeten doen: met een wit blad ergens anders gaan wonen’, zegt Marc De Vos (51) terwijl hij van zijn espresso nipt. ‘Je leert er ongelooflijk veel van: menselijk, intercultureel en professioneel. En door vanop een afstand te kijken steek je ook veel op over je eigen land.’

Drie jaar lang was hij decaan van de Macquarie Law School in Sydney. Eind vorig jaar verliet hij ze, omdat de job niet langer te combineren was met gezondheidsproblemen in zijn gezin. ‘Maandenlang heb ik mantelzorg gecombineerd met werken vanuit België voor Sydney. Dat was onhoudbaar. Ik moest kiezen tussen mijn gezin en de baan, en dan is de keuze snel gemaakt.’

Hoewel De Vos de ambitieuze doelstellingen haalde, waaronder het binnenhalen van extra fondsen en studenten, leidde corona ook tot spanningen op de universiteit. ‘De pandemie betekende voor de hele sector een budgettaire mokerslag. Een groot deel van de inkomsten komt van internationale studenten, en die vielen weg door gesloten grenzen.’

Dat betekende fors besparen en personeel bedanken, ongezien in een universitaire context. Aan Macquarie moesten honderden personeelsleden afvloeien. ‘Dat gaf een overdrive van verandering, met het nodige conflict en vakbondsprotest tot gevolg. Het was niet gemakkelijk, ook menselijk niet. Maar ik ben als kapitein op het schip gebleven tot we uit die storm waren’, zegt De Vos.

We zitten in Le Pain Quotidien op het Kievitplein in Antwerpen, vlak bij het Centraal Station. De Vos wijst om zich heen naar de kantoorgebouwen die deze wijk compleet hebben vernieuwd. ‘Er gebeuren goede dingen in Antwerpen, met veel investeringen door de privésector. Ik vind trouwens dat alle Vlaamse steden - Brussel geldt als grote uitzondering - vrij goed worden geleid. Je kan voor of tegen hun beleid zijn, maar ze worden wel bestuurd. Wat je van het land niet echt kan zeggen.’

De Vos, die eerder in België carrière maakte als zakenadvocaat en professor arbeidsrecht aan de Universiteit Gent, komt met enkele lessen terug uit Australië. De eerste is het belang van demografische groei. ‘Dat is een essentieel element om de samenleving steeds weer te vernieuwen. Australië zet in op selectieve migratie en familiehereniging. Als je mensen binnenbrengt die je in je economie kan inpluggen, creëer je een onderstroom van opportuniteiten.’

De multiculturaliteit staat er niet ter discussie, maar is gewoon een realiteit, merkte De Vos. ‘Vandaar dat een discussie over de hoofddoek er totaal niet bestaat. Maar het punt is wel dat iedereen bijdraagt tot de maatschappij. Omdat iedereen werkt en deel is van de samenleving.’

Een tweede les is het belang van een duidelijke strategie. ‘In het onderwijs hebben ze daar 25 jaar geleden gezegd: ‘Wij worden de hub voor het hoger onderwijs in Zuidoost-Azië. Nu heeft het land met zijn 25 miljoen inwoners meer dan veertig goede universiteiten. Je brengt honderdduizenden mensen binnen die ervoor betalen en meteen perfect geïntegreerd zijn als ze blijven. In België moet een deel van de lessen verplicht in het Nederlands worden gegeven en is het vloeken in de kerk als je zou zeggen dat onze diploma’s moeten dienen om de wereld te veroveren. Hier moet ons onderwijs vooral gratis zijn.’

De Vos wilde zeker ook naar Australië om te ontsnappen aan de kerktorenmentaliteit. ‘Ons perspectief is zo nauw. Er is een gebrek aan ambitie. Maar ik kom met veel goesting terug. Ik ben erop gebrand positief bij te dragen aan de maatschappij en een paar keien in de rivier te verleggen.’

Het is zijn overtuiging dat we in een tijdsgewricht zitten waar er veel reden is tot optimisme. ‘Voor het eerst sinds de heropbouw na de Tweede Wereldoorlog staan we voor een periode waarin je op grote schaal een ambitie kan uitspreken en uitbouwen. Kijk naar de relanceplannen, het klimaat, de technologie en het investeringsbeleid van de Europese Unie om zelfredzaamheid te creëren.’

‘We leven in een tijd waarin de overheden een industrieel beleid kunnen en mogen voeren’, vervolgt hij, terwijl hij zo hard op de houten tafel klopt dat de koffiekopjes gaan rinkelen. ‘Dat staat niet langer in tegenspraak met de vrije markt. Wel, waar gaan die megafabrieken komen? Waar zal Intel zijn chipsfabriek vestigen? In Duitsland of Frankrijk, omdat daar de grootste hefbomen zitten, de grootste subsidies te vinden zijn en de politieke invloed het grootst is. We zullen dus echt op onze ganzen moeten passen in dit tijdsgewricht waarin de beslissingen van overheden samen met privéspelers cruciaal zijn voor onze toekomst.’

Daarvoor moet je kiezen, en dat is iets wat wij volgens De Vos niet kunnen. ‘Het probleem is dat er nu een hyperinflatie van plannen is. ‘Get up Wallonia’ bestaat uit vierhonderd maatregelen. Ook in Vlaanderen zijn er talloze projecten: je wordt er duizelig van. Je zit met een inflatie aan doelstellingen en een deflatie aan realisaties. We stellen altijd maar uit en als we ergens voor kiezen, is het halfslachtig, of komen we terug op onze keuzes. Nu kiezen we voor waterstof, maar we zijn daar lang niet de enige in. Waarom hebben we nog geen echte waardeketen opgezet rond de chiptechnologie van Imec?’

Nu De Vos tussen twee jobs zit, heeft hij tijd om met veel mensen te spreken. ‘Ik merk enorm veel wil om iets te doen, buiten de overheid om. Bij grote privéspelers en ondernemers, bijvoorbeeld. Ik geloof echt dat we op een heel on-Belgische manier iets kunnen doen. Pas als het ambitieniveau van onderuit wordt gestuwd, zal de overheid ook echt in gang schieten.’

Voor De Vos is een bedrijf als Argenx het symbool van de hoop. ‘Laat ons dat gebruiken om nog meer eenhoorns hier te houden. Laat ons werk maken van een biotoop van clusters. Het geld groeit hier aan de bomen, het druipt van de muren. Willen we het mobiliseren voor de welvaart en de duurzaamheid van de toekomst? Als we allemaal ons best doen, kan het de juiste richting uit kantelen. Als we ons niet door de toxiciteit van de verdeeldheid laten kapen, moet het lukken.’

De Vos is op de achtergrond nog altijd actief bij de denktank Itinera, waar hij samen met onder meer ondernemer Bart Verhaeghe aan de wieg stond. Maar hij ziet een actievere rol voor zich weggelegd. Wat het concreet wordt, wil hij nog niet kwijt. ‘Ik praat met alles en iedereen. Het is nog te vroeg’, zegt hij.

Voortdoen zoals nu is een recept voor de desintegratie van onze samenleving, zegt hij. ‘We gaan met onze democratie door een fase van decadentie. We nemen ze niet meer ernstig. Niemand is nog bereid de prijs te betalen voor die democratie, terwijl we er wel alles van verwachten. Wat die prijs is? Voor politici: de moed tonen om beslissingen te nemen, zelfs als die een herverkiezing in de weg staan. Voor alle georganiseerde lagen van het overleg: toegeven dat hun toegevoegde waarde negatief is. Voor de media: de waan en de emoties van de dag overstijgen. Voor de burger: deelnemen en verantwoordelijkheid erkennen.’

In Australië zag De Vos van veel nabijer hoe China steeds expansiever te werk gaat, en hoe we die dreiging onderschatten. Het is volgens hem onvermijdbaar dat ook Europa zich assertiever opstelt in de handelspolitiek. ‘Als je hier aan alles en iedereen klimaateisen oplegt, maar tegelijk producten importeert die niet aan die normen voldoen, dan ben je bezig zelfmoord te plegen. Heffingen op die import zijn niet te vermijden.’

Dat zal natuurlijk de prijzen verhogen, beseft de Vos. ‘De algemene inflatie, waar zo lang om gesmeekt werd, is onvermijdelijk. En dus ja, het leven zal duurder worden. Maar als je ervoor kan zorgen dat daaronder een innovatie- en groeimodel zit dat leidt tot duurzaamheid en productiviteit, dan heb je een oplossing, maar geen probleem. Nu zitten we in een transitieperiode die ons wat overvalt. En wat we in België wel konden plannen, hebben we mismeesterd. Kijk naar het debacle rond kernenergie. Door jarenlang niet te kiezen hebben we nu geen keuze meer. We hebben ons volledig vastgereden.’

Zijn boodschap slingert heen en weer tussen keiharde kritiek en energetisch enthousiasme. ‘Met ouder worden ben ik me steeds meer bewust van het feit dat we het zelf moeten doen,’ zegt De Vos. ‘Ofwel zijn we een deel van de oplossing, ofwel van het probleem. Als een stad als Sydney, met 6 miljoen inwoners, de ambitie kan uiten een nieuw Hongkong te worden, dan kunnen wij dat als Vlaanderen ook. Ik ben geen naïeveling, maar ik denk echt wel dat velen met mij beseffen dat het zo niet verder kan. En dat we geen roulette mogen spelen met onze democratie om te zien wat de verkiezingen in 2024 geven.’